Blog

Zwalczanie Katolickich Organizacji Młodzieżowych w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Koźlu w latach 1945-1951

Wykład na sesji IPN we Wrocławiu, Delegatura w Opolu „Młodzieżowa konspiracja i opozycja na Śląsku po 1945 roku”, 01.12.2010 roku.

1. Wprowadzenie

Niniejsza prezentacja to kontynuacja i pogłębiona analiza wcześniejszego opracowania „Represje Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wobec Kościoła katolickiego w powiecie Kozielskim w latach 1945-1951”, zaprezentowanego na zeszłorocznej konferencji „Opolszczyzna oczami bezpieki w latach 1945-1989”¹. Tym razem jednak badaniu podległa jeden ze szczegółów działalności PUBP w Koźlu wobec organizacji katolickich w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach.

Omawiany przeze mnie okres historyczny jest bardzo odległy. Trudności nastręcza też fakt, że żyjący jeszcze świadkowie wydarzeń z w/w lat często sami byli uwikłani we współpracę z systemem komunistycznym, co poddaje w wątpliwość wiele elementów ich wydanych drukiem wspomnień².

Mimo zniszczenia części dokumentów wiele informacji zostało zachowanych. Dzięki nim, na podstawie kwerendy przeprowadzonej w archiwach IPN we Wrocławiu, można opisać zjawisko inwigilacji organizacji katolickich działających na terenie powiatu kozielskiego w latach 1945-1951.

2. Tło historyczne

Po rozbiciu podziemia niepodległościowego, przejęciu kontroli nad PPS i PSL, komunistyczne władze rozpoczęły oficjalną walkę z Kościołem, która zaczęła nasilać się mocno w 1947 roku, choć wcześniej prowadzono także działania operacyjne³. Obejmowały one konkretne rozpracowanie operacyjne środowiska Kościoła⁴, zwłaszcza zakonów⁵, jak i wrogą propagandę przeciw niemu⁶. Szczególnie zaś chodziło o wpływ duchownych na młodzież, która miała być kształtowana w nowym duchu⁷.
Szkodliwy z punktu widzenia komunistów kontakt młodzieży z „reakcyjnym” klerem miały ograniczyć wydawane w tym czasie szczegółowe instrukcje dotyczące pracy operacyjnej. Większość instrukcji dotyczących tego tematu została podpisana przez Dyrektora Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Julię Brystygerową, zwaną „Krwawą Luną”⁸.
Podstawę pracy PUBP w Koźlu stanowiła oczywiście „Instrukcja [tymczasowa] [o] pozyskiwaniu, pracy i ewidencji agenturalno-informacyjnej sieci” ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza z 12.02.1945 roku, która regulowała pracę resortu⁹.
Jednakże praca operacyjna była uszczegółowiana kolejnymi instrukcjami. Należy do nich „Instrukcja nr 25 Dyrektora Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dla szefów Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego dotycząca działalności kleru na terenie szkolnym”, która została wydana 13.05.1948 roku¹⁰. Zawierała ona m.in. konkretne wskazania dotyczące kontaktów i wpływu duchowieństwa na młodzież w szkołach średnich oraz poprzez stowarzyszenia czy grupy katolickie¹¹.

Jej uzupełnieniem była „Instrukcja nr 26 Departamentu V MBP dla szefów wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego i naczelników wydziałów V w sprawie inwigilacji katechetów”, wydana z 10.08.1949 roku¹². Wskazywała ona na potrzebę budowania agentury młodzieżowej, przekazującej treści prezentowane na lekcjach religii¹³.

Dodatkowo później, w 1949 roku, wydano instrukcje nr 49 dotyczącą inwigilacji duchownych, którzy prowadzili działalność duszpasterską wśród młodzieży szkolnej i akademickiej¹⁴.

Nie zabrakło także zabezpieczenia wobec kontaktu młodzieży Związku Młodzieży Polskiej z duchowieństwem. Organizacja ta bowiem miała być w pełni ateistyczna¹⁵. Ten temat podejmuje „Instrukcja nr 13 Dyrektora Departamentu V MBP dla szefów wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego i naczelników wydziałów V w sprawie działalności duchowieństwa w Związku Młodzieży Polskiej” z 17.05.1949 roku¹⁶.

W tym kontekście starano się np. ograniczyć udział, ideologicznie formowanej w „nowym” duchu, młodzieży z organizacji młodzieżowych, takich jak: ZWM¹⁷, OMTUR¹⁸, WICI¹⁹ oraz ZHP²⁰ czy ZMP²¹ w wydarzeniach religijnych. W związku z tym wszelka działalność ostrzegająca przed komunistycznymi organizacjami młodzieżowymi ze strony Kościoła katolickiego, była uznawaną za wrogą propagandę²².

Wystarczy tylko prześledzić materiały i zobaczyć, że w tym czasie aktywiści Związku Nauczycielstwa Polskiego, w imię tzw. neutralności światopoglądowej, lansowali wychowanie człowieka socjalistycznego, na bazie „nieprzemijających wartości”²³.

Jak bardzo bano się wpływy Kościoła katolickiego na społeczeństwo, a zwłaszcza ludzi młodych, pokazuje bardzo wyraźnie właśnie inwigilacją stowarzyszeń katolickich, zrzeszających ludzi świeckich, a zwłaszcza młodzież²⁴. Warto także zaznaczyć, że w powiecie kozielskim, wg danych bezpieki, do organizacji katolickich przy parafiach i poza nimi należało 5109 osób²⁵.
W tym czasie bowiem Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Koźlu²⁶ inwigilował środowiska kościelne czy jak wtedy pisano klerykalne, zarówno na terenie poszczególnych parafii, jak i na terenach tzw. „walki ideowej”, jakimi w tym czasie stały się już szkoły.

Inwigilacja, o której mowa, obejmowała nie tylko działalność parafialną, ale przede wszystkim organizacje i stowarzyszenia katolickie. Spisywano je bardzo dokładnie z rozkładem na poszczególne parafie czy szkoły oraz opisaniem działalności. W poszczególnych meldunkach, w wypadku stwierdzenia działalności wykraczającej poza ramy ich funkcjonowania, jakie chciało narzucić im komunistyczne państwo, podejmowano działania dezintegrujące i zastraszające²⁷.

Szczególnie rozpracowywane pod tym względem było środowisko Młodzieżowego Ośrodka Szkoleniowego w Sławięcicach, na którego terenie działały organizacje katolickie, które zwalczano.

3. Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowy w Sławięcicach

Ośrodek rozpoczął działalność w kwietniu lub wrześniu 1946 roku, gdyż informacje w źródłach są rozbieżne²⁸. Za jego powołaniem stali ówcześni dygnitarze województwa śląsko-dąbrowskiego, którzy nie ukrywali, że ma się on stać kuźnią kadr Polski Ludowej czyli komunistycznych aktywistów, myślących nowymi kategoriami komunistycznego państwa²⁹.

Wtedy to na terenie dawnego majątku właściciela Sławięcic księcia Hohenlohe powstał Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowy, który miał ułatwić naukę tym, którym przerwała ją II wojna światowa. W jego skład wchodziły następujące szkoły: Szkoła Powszechna dla Dorosłych, Koedukacyjne Ogólnokształcące Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych, Szkoła Przemysłowa (mająca wydziały mechaniczny i stolarski), Żeńska Szkoła Zawodowa (mająca wydziały krawiecki i gospodarstwa domowego) oraz Szkoła Przysposobienia Spółdzielczego³⁰.

Inicjatywa ta miała zrodzić się w kręgach PPS i pierwotnie miała dotyczyć województwa śląsko-dąbrowskiego, do którego do 1950 roku należały Sławięcice, a następnie miała zostać rozciągnięta na całą Polskę. Podstawą stworzenia Młodzieżowych Ośrodków Szkoleniowych miały być hasła OMTUR „Wolność – Równość – Socjalizm”. Miano tam analizować przemiany zachodzące w Kraju, wskazywać na znaczenie dumy narodowej oraz wychowywać w duchu uczciwości, przyjaźni i społecznej uczynności³¹.

Najpierw w Katowicach w kwietniu 1946 roku zawiązało się Towarzystwo Młodzieżowego Ośrodka Szkoleniowego, w skład którego weszli znani pedagodzy i działacze polityczni oraz ówczesne władze wojewódzkie z wojewodą Aleksandrem Zawadzkim³² i wicewojewodą Jerzym Ziętkiem³³. Upadła koncepcja ośrodka tylko dla OWTUR, a do realizacji projektu zostali zaproszeni przedstawiciele ZWM, ZMW „Wici” i ZHP. Decyzją Komisji Porozumiewawczej kryterium przyjęcie była przynależność do jednej z tych organizacji oraz pisemne skierowanie ze strony komisji³⁴.

Początkowo w szkole przeważali młodzi ludzie z OMTUR i WICI (ok. 300 osób), później byli harcerze (ok. 130 osób), a działacze ZWM stanowili mniejszość (70 osób). Późnie liczba uczniów wzrosła do ok. 700, ale stosunek procentowy poszczególnych organizacji był mniej więcej taki sam³⁵.

W tym czasie w szkole uczyło się 690 uczniów, a edukowało ich 29 nauczycieli pełnoetatowych. Dyrektorem był wtedy Jerzy Beldoch³⁶, a jego zastępcą przybyły po internowaniu w Szwajcarii, studiujący pedagogikę na Uniwersytecie w Zurychu, Stefan Kokociński³⁷. Funkcję dyrektora Szkoły Przemysłowej pełnił Józef Sozański³⁸, Szkoły Zawodowej Żeńskiej Stanisława Musioł³⁹ a Szkoły Przysposobienia Spółdzielczego Tadeusz Chmielewski⁴⁰. Jednak dla władz najważniejsze było gimnazjum i liceum ogólnokształcące, którymi kierował Jan Blaut⁴¹.

Podjęte działania pedagogiczne przez dobrze dobraną kadrę, wraz z selekcją młodych ludzi z 3000 grupy ochotników, opierały się na niektórych wzorach szwajcarskich: zastąpiono ciche siedzenie w ławkach wyjściami małych grup do rozległego parku, zachęcano do głośnego myślenia oraz zdobywania sprawności językowej, przejawiania inicjatywy i organizowania się w przyjazne społeczności. Owocowało to bujnym życiem organizacji młodzieżowych na terenie MOS, choć był to pierwszy i ostatni tego typu ośrodek na terenie Kraju, zresztą po krótkim czasie trwania tego eksperymentu zlikwidowany, a młodzież rozproszona po szkołach Opolszczyzny⁴².

Jak ważną rolę odgrywała ta inicjatywa świadczą wizyty wojewody Aleksandra Zawadzkiego we wrześniu 1946 i listopadzie 1947 roku, zawsze związane z dotacjami finansowymi dla ośrodka. Innym ważnym sygnałem zainteresowania stało się ufundowanie sztandaru szkoły 28.06.1947 roku przez Ministra Ziem Odzyskanych Władysława Gomułkę⁴³, premiera Józefa Cyrankiewicza⁴⁴ oraz Aleksandra Zawadzkiego, wojewodę śląskiego⁴⁵, choć uczniowie sami musieli najpierw zabiegać, za aprobatą dyrekcji, o jego powstanie⁴⁶.

Dalsza historia ośrodka toczyły się w następujący sposób: w grudniu 1947 roku przejęty został przez Ministerstwo Handlu i Usług i zmienił nazwę na Państwowy Ośrodek Szkolenia Zawodowego, a już w 1948 roku został przejęty przez Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, co zaowocowało likwidacją większości oddziałów i powstaniem Szkoły Przysposobienia Węglowego. Dalej we wrześniu 1949 roku szkoła zostaje przejęta przez Centralny Zarząd Przemysłu Chemicznego i utworzona szkoła o specjalizacji chemicznej, potrzebnej dla rozwijającej się wtedy w mieście gałęzi przemysłowej⁴⁷.

Pierwszym Dyrektorem nowej szkoły o profilu chemicznym, obejmującej Gimnazjum Chemiczne, Liceum Chemiczne oraz Gimnazjum Mechaniczne, został Jan Blaut, poprzednio jeden z dyrektorów MOS-u. W tym czasie szkoła bardzo dobrze się rozwijała i przyciągała młodzież z całej Polski. Od 1951 roku w Pawilonach Leśnych mogło mieszkać do 900 uczniów, a korzystało z nich 471 uczniów. Jednocześnie postanowiono wybudować nowy budynek szkolny⁴⁸.

Na parterze budynku mieściły się klasy gimnazjalne, a na pierwszym piętrze klasa II liceum, gabinet dyrektora, pokoje nauczycieli i sale specjalistyczne a na poddaszu pokoje, w których mieszkali nauczyciele. Początkowo w klasach nie było zbytniego tłoku, gdyż w roku szkolnym 1946/1947 w klasie licealnej uczyło się 17 osób, a liczba wszystkich uczniów gimnazjum i liceum nie przekraczała 100. W internacie panowały bardzo skromne warunki, gdyż w każdym z prostych budynków z czerwonej cegły mieściło się 12 pokoi po 6 osób, a posiłki dostarczane były z kuchni sporo oddalonej od internatu. Z powodu skromnych warunków żywieniowych i ograniczeń w wyjazdach do domu zainteresowanie nimi było bardzo duże⁴⁹.

Życie szkoły przypominało życie bardzo skoszarowane, gdyż oprócz specjalnych przepustek na wyjazd do domu, otrzymywanych za dobre zachowanie, na lekcjach była sprawdzana imienna lista a rankiem w każdym internacie odbywał się apel ze sprawdzeniem stanu obecności poszczególnych uczniów. Formy niesubordynacji były karane wyrzuceniem ucznia. Dodatkowo większość uczniów była umundurowana, a magazyn ośrodka wydawał także wojskową odzież z demobilu. MOS był pilnowany przez 6 policjantów, których potocznie zwano „ormowcami”. Z czasem w związku z rozległym ternem do pilnowania i zaciąganiem warty przez poszczególne organizacje działające na terenie ośrodka liczba strażników wzrosła do 14⁵⁰.

Życie skoncentrowane było przede wszystkim wokół pałacyku liceum oraz kilku męskich internatów przy ul. Lipowej a także większej części parkowej z głównym pałacem oraz internatami żeńskimi i dla młodszych chłopców. Były one podzielone Kanałem Gliwickim, otoczonym kutym płotem, z jedynym przejściem na ciągle strzeżonym moście⁵¹.

Kadra nauczycielsko-wychowawcza była niewiele starsza od samych uczniów⁵².

PUBP w sensie dosłownym prześladowało poszczególnych uczniów o „podejrzanej” przeszłości. Tak było np. w wypadku Cezarego Chlebowskiego⁵³, który przed maturą w 1947 roku był szykanowany. Chciano, aby został wyrzucony z MOS lub by nie dopuszczono go do matury, na co dyrekcja się nie zgodziła, ale musiał zdawać egzamin komisyjny z 6 przedmiotów. W czasie ich trwania jednak nikt z UB w Koźlu się nie zjawił, a nauczyciele podeszli do ucznia życzliwie⁵⁴. Całość działalności MOS opisana została w książce „Bez pokory” 1997 – 2 tomy dr Cezarego Chlebowskiego.

Od samego początku społeczność szkolna miała swojego przewodniczącego samorządu, którym w 1947 roku został Józef Wołoch⁵⁵, a po nim w demokratycznych wyborach został powołany na to stanowisko Edward Achtelik⁵⁶.

Zadziwiające, że podczas wciągania na maszt flaki polskiej śpiewano „Rotę” oraz „Kiedy ranne wstają zorze”⁵⁷. Jednak stanowiło to pewnego rodzaju kamuflaż, jaki już wcześniej stosowali komuniści, kiedy byli jeszcze zbyt słabi na oficjalną walkę z Kościołem⁵⁸.

Niestety MOS opuściły tylko 2 roczniki absolwentów, gdyż w 1948 roku zlikwidowano klasy gimnazjalne i licealne a uczniów rozproszono po Opolszczyźnie

4. Organizacje katolickie działające w MOS

Sposób edukacji w MOS w Sławięcicach sprzyjał wyraźnej identyfikacji z nowym ustrojem Polski oraz świadomych budowniczych nowego ustroju, jak wydający wyroki skazujące w WSR-ze w Łodzi dr Bogdan Dzięcioł⁵⁹, będący wtedy młodym asesorem⁶⁰.

Polaryzacja wśród młodzieży była bardzo widoczna i dotyczyła także tego, że część młodych ludzi wyrastała na świadomych przeciwników totalitarnego ustroju, jako odpowiedzialni obywatele Polski, jak działający w ramach młodzieżowych grupek niepodległościowych opartych na legendzie WIN i AK: Stanisław Iwaszkiewicz vel Szymaniak⁶¹, który przebywał w Sławięcicach w latach 1946-1948 i miał być założycielem WIN i organizować struktury tej organizacji⁶².

Podejrzewano także, że współpracowali z nim inni uczniowie tego ośrodka. Z zarzutu tego został wybroniony przez Stefana Kokocińskiego Mieczysław Krauze⁶³, jak relacjonował Tadeusz Chmielewski⁶⁴.

W okresie wakacji, pod koniec lipca 1948 roku przyjechał z Koźla samochód PUBP wspomagani przez ORMO z posterunków w MOS. Stanisława Szymaniaka vel Iwaszkiewicza postawiono pod ścianą i zrewidowano. Przekonał jednak pilnujących go ORMO-wców, że musi z ośrodka wziąć marynarkę, bo cała sytuacja na pewno jest pomyłką. Poszli oni z nim do internatu, gdzie zastrzelił Hieronima Fleminga i Franciszka Zimmerta pistoletem, który miał w marynarce. Po tym incydencie zbiegł i był poszukiwany w przez UB⁶⁵.

Innym elementem zainteresowania PUBP w Koźlu były działające w MOS organizacje katolickie. Inwigilację związaną z tymi kwestiami regulowały wspomniane już instrukcje, które nakazywały szczególne zainteresowanie działalności na terenie szkoły organizacji: Sodalicji Mariańskiej, Krucjaty Eucharystycznej⁶⁶, duszpasterstwa akademickiego, Caritas akademickiej czy koła ministranckie⁶⁷. Dotyczyło to także innych tzw. „podejrzanych” organizacji młodzieżowych na terenie szkół.

W analizowanych dokumentach zachowały się informacje o działalności w tymże Ośrodku Młodzieżowym w Sławięcicach stowarzyszenie Adoracji Serca Jezusa, założonego przez prof. Stanisława Piekarkiewicza⁶⁸ 28.09.1947 roku. PUBP uzyskał informacje o działalności tej grupy religijnej na podstawie tzw. donosu obywatelskiego mgr Stefana Kokocińskiego, nauczyciela Ośrodka i Eugeniusza Polla⁶⁹.

Niebezpieczeństwo, jakie stanowiła ta organizacja polegało na tym, że jej członkami zostało w Ośrodku aż 24 młodych ludzi. Co gorsza wpływ jej odznaczał się w takich organizacjach młodzieżowych, jak ZHP, OMTUR, WICI, a nawet ZWM⁷⁰.

Katecheta tego Ośrodka ks. Feliks [Sylwester] Świder, w tym samym roku 1947, założył na jego terenie Rycerstwo Niepokalanej. Nie umknęło to uwadze PUBP, znów na podstawie donosu mgr Stefana Kokocińskiego. Próbowało dyskredytować członków tego stowarzyszenia przez posądzanie o złe prowadzenie się i popieranie takiego postępowania bezpośrednio przez Administratora Śląska Opolskiego ks. Bolesława Kominka⁷¹. Z tego powodu też inwigilowani byli poszczególni uczniowie, którzy angażowali się w działalność organizacji, na których donosił m.in. niezidentyfikowany informator „Brzoza”72 i „S”⁷³.

Także i w tym drugim wypadku młodzież, która weszła w skład Rycerstwa wywodziła się z ZMP i WICI. W tym okresie Rycerstwo liczyło 150 osób, a spotkania omawiające tematykę religijną odbywały się w świetlicy harcerskiej. Jako motyw wstępowania podano nie własne chęci, ale możliwość otrzymania oceny niedostatecznej z łaciny i religii⁷⁴.

Już 3 dni po spotkaniu opłatkowym tej organizacji, co wskazuje na to, że obecna na nim była osoba współpracująca z PUBP, organa inwigilujące miały informacje z tego spotkania. Wynika z tej informacji, że uczestnicy łamali się opłatkiem i składali sobie życzenia. Dodatkowo można dowiedzieć się, że Administrator Apostolski Śląska Opolskiego ks. Bolesław Kominek przekazał na jej cel, za pośrednictwem Caritas, pewną sumę pieniędzy na działalność koła, a pewną ich część rozdano wśród członków⁷⁵.

Scharakteryzowano nawet poszczególne pola działalności Rycerstwa: „1). Cel wstawiać się o nawracanie grzeszników, heretyków i.t.p. a zwłaszcza masonów i o uświadomienie wszystkich pod opieką i za pośrednictwem M.N. 2) Oddać się całkowicie niepokalanej jako narzędzie w jej niepokalanych rękach.3) Wpisać się do księgi milicyjnej w miejscu, gdzie M.N. założona jest koniecznie. 4) Nosić cudowny medalik. 5) O ile możności raz na dzień zwrócić się do niepokalanej z aktem i listem ustalonym przez organizację, w organizacji M.N. jest miesięcznik Rycerz Niepokalany”⁷⁶.

5. Osoby stanowiące zagrożenie dla władzy

Inwigilacja dotyczyła zarówno działających organizacji i stowarzyszeń, jak również inicjatyw podejmowanych przez poszczególnych uczniów Ośrodka Młodzieżowego, jak np. Andrzeja Denaniuka, który prosił proboszcza parafii w Sławięcicach o śpiewanie „Boże coś Polskę”⁷⁷.
Katechetą w Ośrodku Młodzieżowym w Sławięcicach był bardzo aktywny i zaangażowany ks. Feliks [Sylwester] Świder⁷⁸. Zaliczony on został do tych kapłanów, pracujących na terenie powiatu kozielskiego, którzy prowadzili działalność antypaństwową, wrogą ustrojowi Polski Ludowej⁷⁹.

Działalność ta była oceniania przez pryzmat wspomnianej już Instrukcji nr 25, która mówiła: „Daje się zauważyć wzmożoną działalność reakcyjnej części kleru wśród szkół średnich. Akcja ta jest prowadzona w następujących formach: 1) poprzez katechetów szkolnych wykorzystujących lekcje religii dla prowadzenia akcji wrogiej rządowi”⁸⁰. Wydana została nawet specjalna instrukcja dotycząca inwigilacji katechetów w szkołach, by zniwelować ich niekorzystny wpływ na młodzież⁸¹.

Wg informacji, od niezidentyfikowanego informatora „S”, zebranych zapewne od niektórych uczniów katecheta na lekcji religii miał oświadczyć, że niektóre organizacje, jak ZWM i OM TUR, walczą z Kościołem i kto do nich należy nie powinien być katolikiem⁸².

Działalność organizacji i stowarzyszeń katolickich musiała był popierana przez część grona pedagogicznego, gdyż w dokumentach wyprodukowanych przez PUBP w Koźlu znajdują się doniesienia w tej sprawie na profesorów: Stanisława Piekarkiewicza – założyciela Adoracji Serca Pana Jezusa oraz Józefa Sozańskiego i dyr. Jana Blauta, którzy byli opiekunami Rycerstwa Niepokalanej ze strony grona pedagogicznego⁸³.

Chyba szczególną postacią wśród grona pedagogicznego był prof. Piekarkiewicz, który pojawia się w materiałach inwigilacyjnych jako osoba angażująca się w zakładanie i działalność stowarzyszeń i organizacji katolickich na terenie szkoły⁸⁴.

Drugą ważną osobą, która stanowiła sól w oku władzy, był Edward (Ewald) Achtelik⁸⁵, który współpracował z ks. Świdrem w zakładaniu Rycerstwa Niepokalanej. Był on przewodniczącym tego stowarzyszenia. Wg mających skompromitować go doniesień miał otrzymać ze środków przekazanych organizacji 2000 zł, dlatego mieszkał nie w bursie lecz na wiosce, co utrudniało inwigilację. Miał także często wychodzić na wieczorne libacje ze swoją narzeczoną⁸⁶. Inną osobą była Irena Ilińska, uczennica I klasy licealnej, która także zaangażowała się w działalność Rycerstwa Niepokalanej⁸⁷.

Streszczenie wystąpienia:

Zwalczanie Katolickich Organizacji Młodzieżowych w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięciach przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Koźlu w latach 1945-1951
Z zachowanych dokumentów PUBP w Koźlu, za lata 1945-1951, wynika, że głównym obiektem zainteresowania ze względu na wrogą działalność wobec ustroju Polski Ludowej był Młodzieżowy Ośrodek Szkoleniowego w Sławięcicach (1946-1949), później przekształcony w szkołę o profilu chemicznym.

W związku z rozwijaniem się w Ośrodku organizacji katolickich, zainteresowaniem zostały objęte: stowarzyszenie Adoracji Serca Jezusa, Rycerstwo Niepokalanej. W związku z tymi organizacjami, działającymi na terenie szkoły i mającymi, jak twierdziły władze, szkodliwy wpływ na przystępowanie młodzieży do młodzieżowych organizacji komunistycznych, prowadzono działania operacyjne.
Inwigilacja obejmowała katechetę ks. Feliksa (Sylwestra) Świdra, osoby z grona pedagogicznego, wspierające organizacje: prof. Stanisława Piekarkiewicza, dyrektora Jana Blauta i prof. Józefa So(d)zańskiego oraz uczniów zakładających stowarzyszenia: Edwarda (Ewald) Athelika, Irenę Ilińską, a także Andrzeja Denaniuka, ze względu na prośbę skierowaną do proboszcza parafii w Sławięcicach, by śpiewano pieśń „Boże coś Polskę”.

W tym samym czasie i w gronie absolwentów MOS z 1948 roku, wraz z Edwardem (Ewaldem) Achtelikiem, edukację pobierał dr Bogdan Dzięcioł, który w latach 1950-1952 jako asesor orzekał kary śmierci w WSR w Łodzi (dwa wyroki śmierci wykonano, a 2 skazanym zmieniono wyroki decyzją Prezydenta RP i zwolniono w 1956 roku) oraz Stanisław Iwaszkiewicz, który miał na tym terenie zakładać struktury WIN (prowadzono potem jego rozpracowanie w 1952 jego osoby oraz jego najbliższego otoczenia, jako potencjalnych współpracowników).

Dokumenty wskazują, że działania inwigilacyjne obejmowały dyskredytację pod względem moralnym poszczególnych osób, zaangażowanych w działalność, zbieranie informacji na temat prowadzonych przez ks. Świdra lekcji religii, przebiegu spotkań poszczególnych organizacji. Informacje te pochodziły z donosów mgr Stefana Kokocińskiego, który później kierował Liceum Pedagogicznym i tworzył II Liceum Ogólnokształcące w Lesznie – Wielkopolska (1953-1969) i Eugeniusza Polla oraz niezidentyfikowanych informatorów „Brzoza” i „S”.

+++++

Przypisy:

1. Problematyką tą zajmowałem się poprzednio, w referacie przygotowanym na sesję IPN Delegatury w Opolu „Opolszczyzna oczami bezpieki w latach 1945-1989” 25.11.2009 roku. Zob. o. Robert Wawrzeniecki OMI, Represje Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wobec Kościoła katolickiego w powiecie Kozielskim w latach 1945-1951, mps.
2. Zob. Joanna Żelazko, Wykaz osób skazanych na karę śmierci przez WSR w Łodzi, IPN-KŚZpNP Oddział w Łodzi W: www.honor.pl/download/wykazskazanychnakaresmierciwlodzi.doc [dostęp: 22.07.2010]. Natomiast Jerzy Wołoch figuruje w katalogu IPN jako współpracownik Wojskowych Służb Informacyjnych. SYGNATURA IPN!
3. Przez Morze Czerwone, cz. II, Partia wobec Kościoła: Nie chcemy Boga, w: Dodatek do Gościa Niedzielnego z 18.11.2007 roku.
4. Zob. Przez Morze Czerwone, cz. IX, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Agentura w Kościele, w: Dodatek do Gościa Niedzielnego z 13.09.2009 roku.
5. Zob. Przez Morze Czerwone, cz. VII, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Zakony w Polsce Ludowej, w: Dodatek do Gościa Niedzielnego z 12.07.2009 roku.
6. Zob. Przez Morze Czerwone, cz. VIII, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Propaganda antykościelna, w: Dodatek do Gościa Niedzielnego z 16.08.2009 roku.
7. Zob. Przez Morze Czerwone, cz. X, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Walka o młodzież, w: Dodatek do Gościa Niedzielnego z 18.10.2009 roku.
8. Właściwie Julia Brüstiger, pochodzenia żydowskiego, urodzona 25.11.1902 roku w Stryju, ukończyła gimnazjum we Lwowie i studiowała historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza, a następnie w Paryżu, pracowała jako nauczyciel w gimnazjum, ale z przyczyn politycznych została zwolniona, później skazana za działalność komunistyczną, od 1932 roku była etatowym działaczem partii, po zajęciu ziem polskich przez Rosję Radziecką 17.09.1939 roku przyjęła obywatelstwo radzieckie, była członkiem Zarządu Głównego Związku Patriotów Polskich od 1943 roku, w 1944 roku wstąpiła do PPR i została skierowana do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, była kierownikiem Wydziału III „do walki z bandytyzmem politycznym w latach 1945-1950, a później dyrektorem Departamentu V MBP od 1950 do 1954 roku, kolejno dyrektorem Departamentu III do walki z podziemiem w latach 1954-1956, w 1956 roku została zwolniona z resortu i zajęła się pracą literacką, zmarła 9.10.1975 roku w Warszawie, jedna z najważniejszych osób w bezpiece i stalinizmu w PRL, w latach 1944-1956 otrzymała pseudonim Krwawa Luna, stała za aresztowaniem ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, a pokłosiem jej ideologii była śmierć bł. ks. Jerzego Popiełuszki, gdyż odpowiedzialny za ten czyn departament pracował jak za jej panowania. Zob. Leszek Żebrowski, Brystygierowa Julia, W: Encyklopedia „Białych Plam”, tom III, Radom 2000, s. 191-194.
9. Zob. Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945-1989) [oprac. Tadeusz Ruzikowski]. Materiały pomocnicze Biura Edukacji Publicznej IPN: tom 1, Warszawa 2004, s. 23-28.
10. Zob. Instrukcja nr 25 z 13.05.1948 roku dotycząca działalności kleru na terenie szkolnym, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 95-98.
11. Tamże, s. 95-96.
12. Zob. Instrukcja nr 26 z 10.08.1949 roku dotycząca inwigilacji katechetów, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 132-135.
13. Tamże, s. 133.
14. Zob. Instrukcja nr 39 z 5.12.1949 roku w sprawie inwigilacji duchownych prowadzących działalność duszpasterską wśród młodzieży szkolnej i akademickiej, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 136-137.
15. Wołoszyn Jacek Witold, Z sutanną będziemy walczyć, w: Przez Morze Czerwone, cz. X, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Walka o młodzież…, dz. cyt., s. 4-5.
16. Zob. nr 13 z 17.05.1949 roku w sprawie działalności duchowieństwa w Związku Młodzieży Polskiej, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 112-113.
17. ZWM – Związek Walki Młodych: komunistyczna organizacja młodzieżowa utworzona w 1943 roku, stanowiła przybudówkę Polskiej Partii Robotniczej (PPR), współtworzyła system władzy narzucony przez tę partię. Zlikwidowana w 1948 roku, kiedy stała się częścią Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 30, Warszawa 2005, s. 471.
18. OMTUR – Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego: socjalistyczna organizacja młodzieżowa założona w 1926 roku i związana z Polską Partią Socjalistyczną (PPS). Rozwiązana w latach 30-tych z powodu radykalizacji poglądów działaczy i nawiązania bliższej współpracy z ruchem chłopskim i komunistycznym. Reaktywowana w 1944 roku w Lublinie i obsadzona zwolennikami Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego oraz Krajowej Rady Narodowej. Do 1947 roku rywalizowała o wpływy z ZWM, zlikwidowana w 1948 roku, kiedy stała się częścią Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 19, Warszawa 2003, s. 563.
19. WICI – Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”: założony w 1928 roku dla młodzieży terenów wiejskich. Początkowo związana z SL, a później PSL. Dzięki zdobyciu przy poparciu ZWM i bezpieki władzy w Związku, zlikwidowano go wbrew większości członków w 1948 roku, kiedy stała się częścią Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 30, Warszawa 2005, s. 461.
20. ZHP Związek Harcerstwa Polskiego. Organizacja harcerska (skautowa) powołana do życia w 1918 roku. Członkowie ZHP zawsze włączali się w walkę o wolność Polski: rozbrajanie zaborców w 1918 roku, działania plebiscytowe na Śląsku i powstania, które tam wybuchły, w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, obronie Polski w 1939 roku i w ramach Szarych Szeregów czy też w Powstaniu Warszawskim. Po II wojnie światowej nastąpiły próby przekształcenia harcerstwa w organizacje pionierską, co spowodowało powstanie niezależnych organizacji harcerskich wobec zawłaszczenia ZHP przez komunistów. W latach 1989-1991 związek wrócił do swoich pierwotnych korzeni. Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 30, Warszawa 2005, s. 457-458.
21. ZMP – Związek Młodzieży Polskiej. Młodzieżowa organizacja polityczna działająca w latach 1948-1957. Nawiązywała do rosyjskiego Konsomołu i miała stanowić narzędzie realizacji polityki komunistycznej wobec młodzieży. Powstała na bazie likwidowanych sukcesywnie innych organizacji młodzieżowych.
22. Sprawozdanie okresowe V referatu PUBP z 25.05.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 421. Raport miesięczny V referatu PUBP z 30.05.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 405-406. Raport miesięczny z 28.02.1949. Zob. IPN Wr 07/329, k. 541-542. Raport miesięczny z 30.04.1947. Zob. IPN Wr 07/329, k. 604.
23. Zob. Myszor Jerzy, Z frontu walki o dzieci i młodzież, w: Przez Morze Czerwone, cz. X, Kościół w Polsce pod rządami komunistów. Walka o młodzież…, dz.cyt., s. 2.
24. Sprawozdania o wpływie księży w organizacjach społecznych i instytucjach wśród ludności powiatu kozielskiego z 23.04.1949 r., Sprawozdania o wpływie księży w organizacjach społecznych i instytucjach wśród ludności powiatu kozielskiego z 04.05.1949 r., Sprawozdania o wpływie księży w organizacjach społecznych i instytucjach wśród ludności powiatu kozielskiego z 11.02.1949 r., Sprawozdania o wpływie księży w organizacjach społecznych i instytucjach wśród ludności powiatu kozielskiego z 26.02.1949 r. Zob. IPN Wr 07/335 t. 2, k. 121-125.
25. Opracowanie niekompletne V referatu PUBP z 26.11.1948 r. Zob. IPN Wr 07/335, k. 25-26.
26. Do 1956 roku Budynek Powiatowego Urzędu bezpieczeństwa Publicznego mieścił się w Koźlu przy ul. Piastowskiej 19. Obecnie mieści się tam Bursa Szkolna. Por. Bogdan Cimała, Michał Lis, Stanisław Senft, Rozwój Koźla, Kędzierzyna i sąsiednich miejscowości w latach 1945-1975, W: Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta [red. Edward Nycz, Stanisław Senfta], Opole 2001, s. 173.
27. Zob. Opracowanie niekompletne V referatu PUBP z 26.11.1948 r. Zob. IPN Wr 07/335, k. 25-26. Dokument Prezydium Powiatowej rady Narodowej, Referat d.s. Wyznań z 28.03.1951 r. Zob. IPN Wr 07/335 t. 2, k. 51-52.
28. Dorota Papis podaje kwiecień (być może chodzi o powstanie inicjatywy), a strona internetowa szkoły wrzesień (być może chodzi o rozpoczęcie działalności formalnej) 1946. Zob. Dorota Papis, Szkolnictwo podstawowe i średnie w Kędzierzynie-Koźlu, W: Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta [red. Edward Nycz, Stanisław Senfta, Opole 2001, s. 403; Strona internetowa Zespołu Szkół nr 3 w Sławięcicach www.zsc_kkozle.wodip.opole.pl/index.php3?strona=historia [dostęp: 01.06.2010].
29. Zob. Bogdan Dzięcioł, Kamraci, Warszawa 2004, Zob. www.slawkowianie.pl/publikacje/11 [dostęp 11.06.2010].
30. Zob. Dorota Papis, Szkolnictwo podstawowe i średnie w Kędzierzynie-Koźlu, W: Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta [red. Edward Nycz, Stanisław Senfta], Opole 2001, s. 403.
31. Zob. Wspomnienia Józefa Wołocha z MOS w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 101. Por. Bogdan Dzięcioł, Kamraci, Warszawa 2004.
32. Aleksander Zawadzki. Urodzony 16.12.1899 w Dąbrowie Górniczej. Działacz komunistyczny, wychowanej radzieckiego systemu wojskowego, później w wojsku polskim w ZSRR, generał. W latach 1946-1948 wojewoda śląsko-dąbrowski, w I półroczu 1949 oraz w latach 1950-1952 wicepremier, w latach 1948-1954 sekretarz KC PZPR w latach 1944-1964 członek Biura Politycznego KCPZPR, w latach 1952-1964 przewodniczący Rady Państwa. Zmarł 07.08.1964 w Warszawie. Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 30, Warszawa 2005, s. 287.
33. Jerzy Ziętek. Urodzony 10.06.1901 w Gliwicach. W latach 1919-1921 uczestnik powstań śląskich, uczestnik kampanii wrześniowej 1939, zesłany w głąb Rosji, później w armii polskiej w ZSRR. W 1945 roku wojewoda, a w latach 1945-1950 wicewojewoda śląski, w latach 1973-1975 wojewoda. Członek Rady Państwa i KC PZPR, zastępca przewodniczącego Rady Państwa w latach 1980-1985. Zmarł 20.11.1985 w Katowicach. Zob. Wielka Encyklopedia PWN, t. 30, Warszawa 2005, s. 375.
34. Zob. Bogdan Dzięcioł, Kamraci, Warszawa 2004.
35. Zob. Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 15.
36. Jerzy Beldoch był dyrektorem naczelnym szkoły delegowanym przez OMTUR, członek PPS, miał 24 lata. Zob. Księga pamiątkowa z okazji 60-lecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 11. Wtedy 24. letni działacz PPS i OM TUR, typ wizjonera, dobry w administrowaniu, ale bardzo dyktatorski, nie gardził radami wspierającej go młodzieży z komunistycznych organizacji młodzieżowych, razem ze Stefanem Kokocińskim był zwolennikiem twardej, wojskowej dyscypliny. Był dyrektorem szkoły od 01.09.1946 do 04.08.1947. Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010]. Por. http://www.absolwenci-slawiecice.pl/historia_szkoly.html [dostęp 12.06.2010]. Pracował w latach 1946-1947. Zob. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 163; Wspomnienia Józefa Wołocha z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 101.
37. Stefan Kokociński. Urodzony w Morawicy koło Kościana. Przebywał i chodził do szkoły we Lwowie. W 1938 roku rozpoczął studia pedagogiczne. Po wybuchu wojny ewakuowany do Bukaresztu, skąd przez Belgrad i Pireus dotarł do Marsylii. Służył we Francji w wojsku jako ochotnik i bronił linii Maginota, przedarł się do granicy szwajcarskiej i tam został internowany jako żołnierz II Dywizji Strzelców Pieszych. Ciężko pracował przy karczowaniu lasu i budowie górskich dróg. W 1940 roku rozpoczął studia z pedagogiki w Zurichu, ukończone dyplomem z pedagogiki i filologii germańskiej. Pracował w ambasadzie polskiej w Brnie. Poślubił Szwajcarkę. Wrócił do Polski w listopadzie 1945 roku i pracował najpierw w Rybniku, a później w Sławięcicach [jeździł często rowerem ze swoim psem „Murzynkiem”]. W latach 1953-1965 był dyrektorem Liceum Pedagogicznego w Lesznie oraz Technikum Przemysłowo-Pedagogicznego przy tymże Liceum w latach 1965-1967. Pełnił funkcję dyrektora II Liceum Ogólnokształcącego „Kopernik” w Lesznie w latach 1967- 1969. Należał do Zjednoczenia Demokratycznego Polaków w Szwajcarii i PPR. Miał bardzo dobry kontakt z młodzieżą. Wspominany jako ten, który „nie umiał intrygować …. Bezwzględnie piętnował tylko dwulicowość, … i fałsz”. Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: http://www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010]. Por. Strona Internetowa II Liceum Ogólnokształcącego w Lesznie, W: http://www.iilo.leszno.eu/447.html [dostęp 11.06.2010]; Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 11. Pracował w szkole w latach 1946-1949. Zob. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 165; Wspomnienia Mieczysława Kauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 112.
38. Józef Sozański. Polonista i dyrektor gimnazjum przemysłowego, należał do PPS ale trzeźwo oceniał zachodzące w Polsce przemiany, umiejętnie łagodził konflikty w MOS, typowy belfer, pisał wiersze, a w czasie pobytu w Sławięcicach dotyczyły one Ośrodka, Kierownik wydziału mechanicznego szkoły. Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: http://www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010]. Pracował w szkole w latach 1946-1952. Zob. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 167.
39. Pracowała w szkole w latach 1946-1948. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 166.
40. Tadeusz Chmielewski. Historyk i geograf, znacznie starszy wiekiem, porucznik AK. Zob. Wspomnienie Józefa Wołocha z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 102; Wspomnienia Mieczysława Kauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 110, 111-112. Pracował w szkole w latach 1946-1971. Zob. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 163.
41. Jan Blaut. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczył fizyki i chemii. Dyrektor Ośrodka od 01.09.1949 do 31.08.1950, a później kierownik wydziału chemicznego szkoły. Pochodził z podhalańskiej wsi Manieczki, choć w Sławięcicach uchodził za rodowitego Ślązaka. Pedagog, wychowawca, przyjaciel młodzieży, choć surowy przełożony. Należał do PPS, ale w sprawach politycznych zachowywał dużą ostrożność. Miał swobodę w doborze kadry nauczycielskiej i stworzył w szkole wspaniały zespół pedagogów. Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: http://www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010]. Pracował w szkole w latach 1946-1950. Lista nauczycieli zatrudnionych na pełnym etacie w latach 1946-2006, w: Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 163.
42. Zob. Bogdan Dzięcioł, Kamraci, Warszawa 2004.
43. Władysław Gomułka urodzony 06.02.1905 w Białobrzegach Franciszkańskich, działacz komunistyczny i przywódca PRL w latach 1956-1970, w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej w 1945 roku został I wicepremierem i ministrem Ziem Odzyskanych, odsunięty od władzy w 1949 i więziony w latach 1951-1954, wrócił do władzy w 1956 roku, zmarł 01.09.1982 w Warszawie. Paweł Siergiejczyk, Gomułka Władysław, W: Encyklopedia „Białych Plam”, tom VII, Radom 2002, s. 100-103.
44. Józef Cyrankiewicz urodzony 23.04.1911 w Tarnowie, polityk socjalistyczny i komunistyczny, wielokrotny premier PRL (1947-1952, 1954-1970) i Przewodniczący Rady Państwa (1970-1972), przewodniczący rady naczelnej ZBOWiD (1949-1972), członek Biura Politycznego KCPZPR, więzień Oświęcimia w latach 1942-1945 z poszlakami współpracy z Niemcami i Mauthausen od stycznia do maja 1945, zdeklarowany antyklerykał, ponoszący odpowiedzialność za walkę z Kościołem katolickim w tym zaakceptował aresztowanie ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, zmarł 20.01.1989 w Warszawie. Tadeusz P. Rutkowski, Cyrankiewicz Józef, W: Encyklopedia „Białych Plam”, tom IV, Radom 2000, s. 159-162.
45. Zob. strona internetowa: www.wodip.opole.pl/opolszczyzna/gminy/kedzierzyn_kozle/zschkkozle/ [dostęp: 22.07.2010].
46. Zob. Wspomnienia Mieczysława Krauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-lecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 109-110.
47. Zob. Strona internetowa Zespołu Szkół nr 3 w Sławięcicach:zsc_kkozle.wodip.opole.pl/index.php3? strona=historia [dostęp: 01.06.2010]. Por. Dorota Papis, Szkolnictwo podstawowe i średnie w Kędzierzynie-Koźlu, W: Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta [red. Edward Nycz, Stanisław Senfta, Opole 2001, s. 408.
48. Zob. Strona internetowa Zespołu Szkół nr 3 w Sławięcicach: http://zsc_kkozle.wodip.opole.pl/index.php3? strona=historia [dostęp: 01.06.2010].
49. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 96-97.
50. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 97; Wspomnienia Bogdana Dzięcioła z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 104.
51. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 97.
52. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 98.
53. Cezary Chlebowski. Urodzony 15.02.1928. Absolwent MOS z 1947 roku, żołnierz AK. Ciągle prześladowany przez UB wszędzie, gdzie rozpoczynał pracę, musiał szukać nowej. Zaangażowany w podtrzymanie pamięci o żołnierzach AK, szczególnie na Kielecczyźnie ze sprowadzeniem do Wąchocka szczątków mjr Ponurego. Wiceprzewodniczący rady Ochrony Walk i Męczeństwa w latach 1990-1991, mocno zaangażowany w wyjaśnienie Zbrodni Katyńskiej i ekshumację zwłok w masowych mogiłach. W 200? Okazało się, że miał także epizod współpracy z UB/SB. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 99-100.
54. Zob. Wspomnienia Cezarego Chlebowskiego z początków MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 99.
55. Józef Wołoch. Podoficer AK, przewodniczący samorządu w latach 1946-1947. Absolwent szkoły w 1947, studiował na Wydziale Prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Związany z Wrocławiem, gdzie mieszka. Zob. Wspomnienia Józefa Wołocha z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 102-103.
56. Edward Achtelik. Przewodniczący samorządu MOS w latach 1947-1948. Absolwent szkoły z 1948. Ukończył studia w UAM w Poznaniu z prawa i ekonomii. Przeniósł się do Wrocławia, gdzie działał na Politechnice Wrocławskiej. Zob. Wspomnienia Józefa Wołocha z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 102.
57. Wspomnienia Bogdana Dzięcioła z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-lecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 104.
58. Zob. Dziurok Adam, Kamuflaż. Komuniści na kolanach, w: Przez Morze Czerwone, cz. II, Partia wobec Kościoła…, dz. cyt., s. 9.
59. Dr Bogdan Dzięcioł, urodził się 28.05.1928 w Sławkowie, absolwent MOS – LO z 1948 roku, pułkownik w stanie spoczynku, dr nauk humanistycznych i dr habilitowany nauk wojskowych, wykładowca prawa, historii i archiwistyki, prezes Sądu Najwyższego w Warszawie w latach 1971-1991. Zob. www.absolwenci-slawiecice.pl/absolwenci/1948.htm [dostęp 22.07.2010].
60. Zob. W latach 1950-1952, kiedy odbywał aplikację w WSR w Łodzi, jako asesor orzekał w procesach członków pozycyjnego podziemia, z czego 4 wyroki zakończyły się orzeczeniem kary śmierci z czego 2 wykonano (Cybulski Jerzy, ps. Magnuszewski Jerzy, s. Witolda, ur. 20.02.1922 w Żołdku, woj. nowogródzkie, wyrok śmierci zasądzony: 7.111950, wyrok śmierci wykonano: 16.04.1951, Ld 6/1481 [Sr. 333/51], AIPN Łódź; Winckiewicz Wincenty, ps. Burza, s. Wincentego, ur. 15 VII 1926 r. w Lidzie, woj. nowogródzkie, Wyrok śmierci: 7.11.1950, wykonanie wyroku: 16.04.1951 – Ld 6/1481 [Sr. 333/51], AIPN Łódź oraz Barszczewski Henryk, ps. 13, s. Hilarego, ur. 28.021927 w Stępaniu, woj. wołyńskie, Ld 6/1481 [Sr. 333/51], AIPN Łódź – wyrok zamieniony przez Prezydenta RP 7.04.1951 na 15 lat więzienia, zwolniony warunkowo 13.06.1956 i Maślanka Stanisław, ps. Lasota, Legenda, s. Władysława, ur. 1.01.1924 w Kowlu, woj. wołyńskie, wyrok śmierci: 7.11.1950, zamieniony przez Prezydenta RP 7.04.1951 na dożywotnie więzienie, zwolniony warunkowo 8.12.1956 – Ld 6/1481 [Sr. 333/51], AIPN Łódź;). Zob. Wykaz osób skazanych na karę śmierci przez WSR w Łodzi, sporządzony przez Joannę Żelazko – IPN-KŚZpNP Oddział w Łodzi – strona internetowa: www.honor.pl/download/wykazskazanychnakaresmierciwlodzi. doc [dostęp: 22.07.2010].
61. Stanisław Iwaszkiewicz vel Szymaniak vel Borówka lub Borowka, absolwent MOS – LO z roku 1948. Zob. www.absolwenci-slawiecice.pl/absolwenci/1948.htm [dostęp 22.07.2010]. Do nazwiska rodowego wrócił dopiero po amnestii, a w MOS był tzw. cenzorem. Zob. Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 17.
62. Sprawozdanie miesięczne Szefa PUBP po linii Wydziału III z 31.08.1952. Zob. IPN Wr 07/326, k. 256.
63. Mieczysław Krauze. Żołnierz AK. Senior internatu, cenzor oraz przewodniczący samorządu. Absolwent MOS w 1948. Ukończył Śląską Akademię Medyczną w Katowicach jako neorolog dziecięcy. Zob. Wspomnienia Mieczysława Krauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 112-113.
64. Zob. Wspomnienia Mieczysława Krauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 104.
65. Zob. Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 21-22.
66. Trudno zatem się dziwić inwigilacji o. Franciszka Muchy OMI, który był Diecezjalnym Dyrektorem Krucjaty Eucharystycznej. Zob. Wykaz probostw i aktywu duchownego w dekanacie kozielskim. Zob. IPN Wr 07/335 t. 2, k. 18. Charakterystyki księży powiatu kozielskiego z 01.01.1949 r. Zob. IPN Wr 07/335 t. 2, k. 89-90. Por. o. Robert Wawrzeniecki OMI, Represje Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wobec Kościoła katolickiego w powiecie Kozielskim w latach 1945-1951, mps, s. 10; Ks. Andrzej Hanich, Dekanaty i parafie Administracji Śląska Opolskiego w latach 1945-1946, Opole 2009, s. 198-199.
67. Zob. Instrukcja nr 39 z 5.12.1949 roku w sprawie inwigilacji duchownych prowadzących działalność duszpasterską wśród młodzieży szkolnej i akademickiej, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 136; Instrukcja nr 25 z 13.05.1948 roku dotycząca działalności kleru na terenie szkolnym, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 95.
68. Stanisław Piekarkiewicz. Repatriant za Buga, pochodzący z Kołomyi. Profesor łaciny w szkole. Uosobienie akuratności i punktualności. W jego żonie podkochiwali się niektórzy uczniowie. Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010]. Pracował w szkole w latach 1946-1948. Zob. Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 166. Był sprawiedliwy i przestrzegał zasad. Zob. Wspomnienia Mieczysława Kauzego z MOS, w: Księga pamiątkowa z okazji 60-kecia szkoły i IV zjazdu absolwentów, Kędzierzyn-Koźle 2006, s. 109.
69. Sprawozdanie okresowe referatu V z dnia 11.10.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 315.
70. Sprawozdanie okresowe referatu V z dnia 11.10.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 315.
71. Sprawozdanie okresowe referatu V z 24.12.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 353.
72. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.
73. Sprawozdanie okresowe V referatu z 11.03.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 375.
74. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.
75. Sprawozdanie okresowe referatu V z 24.12.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 353.
76. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.
77. Dokument o przesłuchaniu z 21.09.1946 r. Zob. IPN Wr 07/335 t. 2, k. 140.
78. Ks. Feliks Świder pochodził z diecezji przemyskiej, gdzie urodził się w 1903 roku, święcenia kapłańskie przyjął w 1930 roku. Pracował jako wikary w parafii Matki Bożej Bolesnej w Opolu-Nowej Wsi Królewskiej (1946), katecheta w MOS i kapelan Sióstr Boromeuszek w Sławięcicach (1946-1948), wikary w parafii św. św. Piotra i Pawła w Opolu (1948-1954), proboszcz parafii w Luboszycach (1954-1959) oraz św. św. Piotra i Pawła w Gliwicach (1959-1978), później przeszedł na emeryturę i zmarł 30.09.1979 roku. Zob. Ks. Andrzej Hanich, Dekanaty i parafie Administracji Śląska Opolskiego w latach 1945-1946, Opole 2009, s. 294-295 [przypis 1666], s. 415-416. Były kapelan wojskowy, który przeszedł kampanię wrześniową, miał około 40 lat, uosobienie prostoty i skromności, wśród ideologizowanych uczniów był człowiekiem z innego świata, zaangażowany w pracę wychowawczą z młodzieżą, do Sławięcic przybył w lutym 1947 roku, młodzież chętnie chodziła na prowadzone prze niego lekcję – nawet tzw. „zawodowi” ateiści prowadzili z nim ciekawe dyskusje, był gorącym patriotą i solą w oku władz, mieszkał przy ul. Lipowej (obecnie ul. Wróblewskiego). Zob. Wspomnienia dr Bogdana Dzięcioła absolwenta z 1948 roku o nauczycielach MOS-u [Fragmenty wspomnień pochodzą z książki Bogdana Dzięcioła „Kamraci” wydanej w 2004 roku i w całości poświęconej pobytowi w Sławięcicach w latach 1946 -1948], W: www.absolwenci-slawiecice.pl/files/Dzieciol.htm [dostęp 11.06.2010].
79. Sprawozdanie okresowe referatu V z 11.03.1948 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 375.
80. Instrukcja nr 25 z 13.05.1948 roku dotycząca działalności kleru na terenie szkolnym, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziuorok], Warszawa 2004, s. 95.
81. Zob. Instrukcja nr 26 z 10.08.1949 roku w sprawie inwigilacji katechetów, W: Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989 [red. Adam Dziurok], Warszawa 2004, s. 132-135.
82. Sprawozdanie okresowe V referatu z 11.03.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 375.
83. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.
84. Sprawozdanie okresowe referatu V z dnia 11.10.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 315. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.
85. Edward Achtelik. Absolwent MOS – LO z 1948 roku. Zob. http://www.absolwenci-slawiecice.pl/absolwenci/1948.htm [dostęp 12.06.2010]. Był przewodniczącym samorządu szkolnego, a opiekunem tej organizacji był Stefan Kokociński. Później studiował na UAM w Poznaniu, zdobywając tytuł magistra z prawa i ekonomii, zamieszkał we Wrocławiu, udzielał się na Politechnice Wrocławskiej. Zob. Księga pamiątkowa…, dz.cyt., s. 17, 102. Błędne nazwisko w aktach UB.
86. Sprawozdanie okresowe referatu V z 24.12.1947 roku. Zob. IPN Wr 07/329, k. 353.
87. Sprawozdanie okresowe V referatu z 25.01.1948. Zob. IPN Wr 07/329, k. 356.