Drodzy Bracia i Siostry!
Chyba najbardziej znanym biblijnym Archaniołem jest Michał. Dość często można go spotkać w naszych kościołach nad głównym ołtarzem, gdzie stoi w zbroi i z tarczą z napisem „Quis ut Deus” (Któż jak Bóg).
Jest to jednak Archanioł, który kojarzony jest przede wszystkim z wizją końca świata, straszną walką, jak rozegra się pomiędzy wojskiem niebieskim, kierowanym przez Archanioła Michała, a wojskiem zła.
Znaczenie imienia
Imię Michał (z hebrajskiego Micha-EL) znaczy „któż jak Bóg”, czasem tłumaczone „kto jest silniejszy, jak Bóg”. Imię Michał wyraża to, co stanowi charakterystykę świata dobrych czy czystych duchów, zawiera się bowiem w tym znaczeniu echo wyboru, jakiego dokonali aniołowie i dlatego „widzą oblicze Boga” w niebie. Czasami Michał jest też nazywany „Archaniołem Pokoju”, który rozsiewa w sercu człowieka Boża Wola. O tym imieniu św. Grzegorz Wielki powie: „ilekroć istnieje potrzeba dokonania czegoś wielkiego, posyłany jest Michał, aby z samego czynu oraz imienia można było pojąć, że nikt nie może uczynić tego, co należy do samego Boga” (Homilia św. Grzegorza Wielkiego, papieża, do Ewangelii – Homilia 34, 9).
Należy on, podobnie jak omawiani wczoraj: Gabriel i Rafał, do najważniejszych aniołów, tzw. „aniołów Tronu”. U Żydów, panowało przekonanie, że to Michałowi przyznane powinno być bezwzględne pierwszeństwo, w porównaniu z pozostałymi Archaniołami (był patronem Judejczyków). Także w Kościele właśnie On odbiera szczególną cześć, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie.
Drodzy Bracia i Siostry!
Michał w Biblii
Pierwsza wzmianka biblijna o Michale pojawia się w Starym Testamencie w Księdze Daniela (por. Dn 10, 13. 20; 12, 1). Natomiast szczególną rolę w Nowym Testamencie zajmuje Archanioł Michał w Apokalipsie (por. Ap 12, 1-18). Wzmianka o nim znajduje się także w Liście Judy Apostoła (por. Jud 9).
Stary Testament
W Księdze Daniela Archanioł Michał występuje w kontekście wizji, jakich Bóg udziela Danielowi. W tym fragmencie znajdujemy naukę, że nie tylko pojedyncze osoby mają swoich aniołów stróżów, ale mają swoich opiekunów także całe narody. Dla Judejczyków takim jest Archanioł Michał (por. Dn 10, 13).
Zadaniem, jaki wykonuje Michał jest spełnienie się woli Bożej w historii. Michał stara się pomóc Danielowi w odkryciu prawdy o przyszłości, której przeciwstawiają się siły zła. Chodzi bowiem o to, że Daniel zapowiada triumf prawdziwego Boga, podczas gdy siły zła chcą panowania demonów i fałszywych bożków (por. Dn 10, 13. 20).
Zadanie Michała jednak jest najbardziej wyjaśnione w rozdziale 12 Księgi Daniela, gdzie ukazany jest jako obrońca uciśnionych i prześladowanych za wiarę w prawdziwego Boga (por. Dn 12, 1). Fragment ten niesie przesłanie, że interwencja Anioła Bożego Michała będzie korzystna dla Izraelitów i zakończy czas wielkiego prześladowania (por. Dn 12, 2).
Nowy Testament
Jednym z najbardziej doniosłych fragmentów Apokalipsy o Archaniele Michale jest fragment mówiący o walce tego Archanioła z Księciem Ciemności (por. Ap 12, 7-9). Św. Jan opisuje w tym fragmencie Apokalipsy wizję o walce Michała ze Smokiem, która zakończyła się zwycięstwem Bożego Posłańca, a dla demonów nie było miejsca w niebie.
Wizja dotyczy walki aniołów, zakończonej straceniem zbuntowanych. Jest to nawiązanie do stworzenia przez Boga czystych duchów, zwanych aniołami, z których część wypowiedziała Bogu posłuszeństwo. Po stronie Michała stoją aniołowie wierni Bogu, a ze strony przeciwnej „wielki Smok i jego aniołowie” (Ap 12, 7). Wojska przeciwne Bogu są ukazywane jednoznacznie i nie ma żadnej wątpliwości, że walka ta stanowi ostateczną rozprawę z demonami. Gdy Smok i jego aniołowie zostają strąceni, to dalsza walka rozgrywa się już na ziemie, z tymi, którzy są wierni Bogu (por. Ap 12, 17; 13, 7).
Całość tej walki zmierza ostatecznie do oddania chwały Bogu, gdyż rozlega się głos „teraz nastało zbawienia, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca” (Ap 12, 10). Natomiast zapłatą dla walczących przeciw Bogu będzie męka wieczna (por. Ap 20, 7-20).
Ostatnim z fragmentów Nowego Testamentu na temat Archanioła Michała jest fragment z Listu św. Judy. Autor listu mówi bardzo krótko, praktycznie w jednym wersie, o Michale Archaniele i jego walce z szatanem. Ważne w tym fragmencie jest jednak to, że Michał nie nakłada kary na szatana sam, ale że czyni to imieniu Boga, którego mocą odniósł zwycięstwo (por. Jud 9).
Rola Michała
Archanioł Michał jest wzywany przez wielu ludzi, a także zajmuje szczególną role w Kościele, jeśli chodzi o egzorcyzmy. Jest postrzegany jako Archanioł Opieki, gdyż w Biblii jest pokazany jako walczący ze smokiem, zwierzchnikiem demonów.
Michał jest Archaniołem, który dochodzi nienaruszalnych praw Bożych, broni ich. Jest obrońcą pojedynczych wiernych, którzy o jego pomoc się zwracają i jest obrońcą wspólnoty Kościoła (por. Mt 16, 18). W walce ze złem Michał stoi po stronie Kościoła, ale to nie znaczy, że my jesteśmy zwolnieni z walki ze złem. On nam pomaga w tej walce, towarzyszy nam. Broni Kościoła przed nieprawościami i niesprawiedliwością naszych czasów, pomaga wierzącym stawiać czoła demonom, który krąży podobny do lwa, aby pożreć swoje ofiary (por. 1 P 5, 8).
Ta opieka Archanioła i jego walka ze złem jest aktualna zawsze, bo tego zła każda epoka i każdy człowiek nieustannie doświadcza: zamęt w społeczeństwach, brak harmonii w człowieku, rozdarcie wewnętrzne są efektem niszczącego i podstępnego działania szatana. Na tą walkę potrzebujemy odpowiedniej pomocy (por. Ef 6, 11-12).
O roli Archanioła Michała w walce ze złem w życiu chrześcijańskim mówi św. Grzegorz Wielki:
„Tak więc ów wróg starodawny, który w swej pysze pragnął być podobny do Boga, mówiąc ‘Wstąpię na niebiosa, powyżej gwiazd nieba wystawię mój tron, podobny będę do Najwyższego’, zdany przy końcu świata na własne siły, zanim otrzyma ostateczną karę, będzie walczył z Michałem archaniołem zgodnie ze świadectwem Jana”
(Homilia św. Grzegorza Wielkiego, papieża, do Ewangelii – Homilia 34, 9).
Drodzy Bracia i Siostry!
Upadli aniołowie
Z tematem Archanioła Michała bardzo ściśle wiąże się, jak już widzieliśmy w czasie konferencji na Mszy Świętej, sprawa upadłych aniołów. To właśnie z tymi, którzy zbuntowali się przeciw Bogu, prowadził walkę Michał.
Prawda o „upadłych aniołach” nie jest centralną naszych rozważań, a jedynie pewnym uzupełnieniem konferencji ze Mszy Świętej. Nie będzie zatem dotyczyła szczegółowego zajmowania się zagadnieniem, ale będzie pewnym krótkim nakreśleniem także tej rzeczywistości.
Na początku jednak, wobec licznych głosów podważania realności istnienia tych złych duchów, trzeba stwierdzić jasno, jak wygląda nauczanie Kościoła: nie są jakąś nieosobową siłą, ale realnie istniejącymi duchami, które początkowo miały jedność z Bogiem, ale się przeciw Niemu zbuntowały.
Imiona upadłych aniołów
Kwestia upadłych aniołów obecna jest w całym objawieniu biblijnym Starego i Nowego Testamentu, gdzie przedstawieni są oni jako przeciwnicy Boga i zwodziciele rodzaju ludzkiego (por. Rdz 3).
Stary Testament
W Starym Testamencie można mówić o 3 grupach wzmianek o upadłych aniołach: pewnych, prawdopodobnych i wątpliwych.
Pierwszą grupę stanowią imiona: Asmodeusz – demon rozwiązłości: wymordował 7 mężów Sary (por. Tb 3, 8; 6, 14-17), został pokonany wg sposobu podanego przez Archanioła Rafała (por. Tb 6, 8; 8, 2), ostatecznie został unieszkodliwiony przez Rafała (por. Tb 8, 3); Wąż – zwodziciel (por. Rdz 3, 1. 5. 14); Szatan – przeciwnik, oskarżyciel – 27 razy (por. Hi 1, 7; 2, 2; 1 Krl 29, 4; Ps 109, 6; Za 3, 1).
Drugą stanowią nazwy: Duch niezgody (por. Sdz 9, 23; 1 Sm 16, 14-n), Azazel – demon pustyni (por. Kpł 16, 10-21).
Natomiast do trzeciej trzeba zaliczyć określenia: Wampir (por. Prz 30, 15), Fauny (por. Iz 13, 14-22), Satyry (por. 2 Krn 23, 8), Reszef – 8 razy (por. Pwt 32, 24; Ps 76, 3-4), Lilit (por. Iz 34, 14), Demony (por. Pwt 32, 17; Ps 106, 37), Pustka [Demon Pustki] (por. Ps 96, 5), Demon południa (por. Ps 91, 6), Strach nocy (por. Pnp 3, 8; Prz 3, 25), Deber [zaraza] – ok. 50 razy (por. Oz 13, 4), Qeteb [plaga, gorączka] (por. Pwt 32, 19-25), Król strachów (por. Hi 18, 14), Strzała śmiercionośna (por. Ps 91, 5), Nieszczęścia (por. Pwt 28, 21-22).
Nowy Testament
Określenia upadłych aniołów można spotkać także w Nowym Testamencie. Mówi o nich Jezus, piszą apostołowie, a najwyraźniej widać ich obecność w Apokalipsie. Określenia te można podzielić na: zarezerwowane do złych istot oraz określenia anioł z dopowiedzeniami.
Do pierwszej grupy trzeba zaliczyć:
Demony – 63 razy: podporządkowane szatanowi, mające niesamowitą wiedzę, własną naukę, duchy podstępne, czyniące cuda, zwodzące, obecne w opętanych (por. M 8, 31; Jk 3, 15; 1 Tm 4, 1; Ap 16, 14; Łk 11, 14; Mt 9, 33; Łk 8, 35; Mt 17, 18; Łk 9, 29. 33). Widziały one niebezpieczeństwo w postaci Jezusa i jego działalności, dlatego odnosiły się do Niego wrogo i siały zamęt w sercach ludzkich (Łk 8, 27; Mt 12, 28; Mk 3, 22; Mt 11, 18).
Szatan – 36 razy – zły duch: próbuje zwieść Jezusa (por. Mk 1, 13; Mt 4, 10; Łk 4, 13. 22. 53; J 13. 2. 27; J 14, 30) i skusić ludzi do nieposłuszeństwa Bogu (por. Mk 4, 35; 1 Kor 7, 5; 2 Kor 2, 11; 2 Tes 2, 9; 2 Kor 11, 4; Dz 5, 3; 1 Tm 5, 15; Ap 2, 9; 3, 9; 2, 13; Łk 22, 3; J 13, 27; 14, 30; 2 tes 2, 3-n; 2 Kor 12, 7; Łk 13, 16; Hbr 2, 24; J 8, 44; 1 Tes 3, 5).
Diabeł – 34 razy – przeciwnik Boga (por. 1 J 3, 8; Mt 4, 1—11; Łk 4, 1-13: Łk 4, 3. 6; Mt 4, 5. 8. 11; Łk 4, 13; J 8, 44; Łk 9, 12; Ap 2, 10; Ef 6, 11; J 13, 2; 2 Tm 2, 26).
Smok – 13 razy (por. Ap 12, 9; 20, 2; 12, 3-7. 13. 16-17; 13, 4. 11-12; 19, 29).
Wąż starodawny – kilka razy (por. 2 Kor 11, 3; Ap 12, 9; 20, 2; Rz 16, 20).
Belzebub (por. Mt 10, 25; 12, 24. 27; Mk 3, 22; Łk 11, 15. 18-19).
Kusiciel (por. Mt 4, 1; Łk 4, 2; J 7, 3-4; Mt 19, 3; 22, 18; Mk 8, 11; 10, 20; Mt 16, 23).
Belial – jeden raz (por. 2 Kor 6, 15).
Do tego jeszcze trzeba doliczyć nazwy, które miały swoje dopowiedzenia: Złe duchy – 52 razy (por. Ef 2, 2; 1 J 4, 3; Łk 9, 39; Mt 12, 45); Moce i potęgi (por. Ef 6, 12; Dz 26, 18; Kol 1, 13; 1 P 3, 22); aniołowie – w złym znaczeniu [kontekst danego fragmentu] (por. Ap 12, 7. 9; 2 P 2, 4; Jud 6; 1 Kor 6, 3); Władca tego świata (por. J 12, 31; 14, 30; 16, 11); Zły – 11 razy (por. Mt 13, 19; Mt 13, 38; 1 J 3, 12; Mt 5, 37); Nieprzyjaciel – 6 razy (por. Dz 13, 10; 1 Kor 15, 26; Mt 13, 25. 28. 39: Łk 10,19; Mt 4, 1-11); Antychryst – 5 razy (por. 1 J 2, 18. 22; 4, 3; 2 J 7).
Nadzieja w Jezusie
Źródłem nadziei wobec obecności zła w świecie, który nas otacza, jest Jezus Chrystus, gdyż można się poprzez Jego moc obronić od złego. W jaki sposób to jest możliwe, podaje nam Pismo Święte.
Jezus już przez swoją śmierć pokonał szatana, choć jeszcze próbuje on zwieść ludzi (por. Ap 12, 12). Ostatecznie zostanie On zgładzony przez posłańca Bożego Michała (por. Jud 9). Szczegółowe zalecenia w postępowaniu z szatanem dają listy apostolskie (por. 1 P 5, 8; Jk 4, 7; Ef 4, 27; 1 Tm 3, 6-n; Hbr 2, 14).
„Święty Michale Archaniele, broń nas w walce. Przeciw niegodziwością i zasadzką złego ducha, bądź nam obroną. Niech mu rozkaże Bóg, pokornie prosimy. A Ty Książę wojska niebieskiego, szatana i inne złe duchy, które na zgubę dusz krążą po świecie, mocą Boża strąć do piekła”.
Amen.