Drodzy Bracia i Siostry!
W czasie naszych rekolekcji chcemy poświęcić nieco miejsca Archaniołom. Kimże są te czyste duchy? Św. Grzegorz Wielki, rozróżniając pomiędzy aniołami i archaniołami stwierdza: „Duchy, które zwiastują sprawy mniejszej wagi, nazywają się aniołami, te zaś, które zapowiadają wydarzenia najbardziej doniosłe – archaniołami” (Homilia św. Grzegorza Wielkiego, papieża, do Ewangelii – Homilia 34, 8).
O znaczeniu i wyższej pozycji trzech Archaniołów: Michała, Gabriela i Rafała świadczy fakt, że w kalendarzu liturgicznym zyskali nie tylko, jak Aniołowie Stróżowie, wspomnienie, ale święto.
Jednym z najważniejszych pod względem powierzonego zadania jest Archanioł Gabriel. To przecież właśnie Jemu przypadł „zaszczyt” ogłoszenia Maryi, że Bóg wybrała ją na matkę Syna Bożego (por. Łk 1, 26-37). Jednak to nie jedyna rola, jaką odgrywa Archanioł Gabriel. Zechciejmy przyjrzeć się tej postaci w drugim dniu naszych rekolekcji.
Znaczenie imienia
Już samo imię „Gabriel” (z hebrajskiego Gabri-EL) oznacza rodzaj posługi. Imię to oznacza „Moc Boża” lub „Mocą moją Bóg”. Czasem imię to jest tłumaczone, jako „Mąż lub człowiek Boga” (np. Biblia Poznańska).
W tradycji żydowskiej uznawany był za drugiego Archanioła po Michale, który zawsze był na pierwszym miejscu. Należał do tzw. „aniołów Tronu”, którzy znajdowali się przed obliczem Boga i byli najwyższymi aniołami.
Drodzy Bracia i Siostry!
Gabriel w Biblii
Imię Gabriela w Biblii wspomniane jest 3 razy: jeden raz w Starym Testamencie u Proroka Daniela (por. Dn 8, 15-26), a dwa w Nowym Testamencie, w związku z zapowiedzią narodzenia św. Jana Chrzciciela (por. Łk 1, 5-23) oraz zwiastowania przyjścia na świat Zbawiciela (por. Łk 1, 26-37).
Stary Testament
W wizji proroka Daniela głos nieznanego pochodzenia nakazuje właśnie Gabrielowi wyjaśnić wizję, którą otrzymał Daniel. Zatem Gabriel pełni tutaj rolę Anioła Interpretatora lub tłumacza (por. Dn 8, 15-16). Jest to pierwsze miejsce biblijne, gdzie pojawia się postać Archanioła Gabriela. Jest to też pierwsze miejsce w Biblii, gdzie spotykamy podanie imienia jakiegoś anioła.
Reakcją Daniela na przybycie Gabriela było przerażenie i padnięcie mu do nóg, a następnie wysłuchanie wyjaśnienia na temat wizji, która odnosiła się do końca czasów. Trwoga Daniela była tak wielka, że w czasie widzenia stracił on przytomność i Gabriel musiał postawić go na nogi. Daniel podkreśla w ten sposób, że wizja przekracza możliwości wytrzymałości człowieka (por. Dn 8, 17-19).
Gabriel wyjaśnia wizję. Odnosi się ona do końca czasów. Wskazuje, że doświadczenie, jakie spadło na Lud Boży jest wynikiem gniewu Boga. Jednak w słowach Gabriela znajduje się pocieszenie, że będzie ten gniew trwał tylko do pewnego czasu, po którym przyjdzie zmiłowanie Boże – Bóg okaże miłosierdzie (por. Dn 1, 19-26).
Wyjaśnienia Gabriela są krótkie i zwięzłe, choć w sposób szczególny objaśnia On symbolikę małego rogu, który pojawia się w wizji (por. Dn 8, 9). Ten element oznacza szczególne natężenie się nieprawości – sprzeciwienie się Księciu Książąt: Bogu (por. Dn 8, 25). Tłumaczenie Archanioła wskazuje bardzo wyraźnie, że Bóg jest Panem historii i czasu, a ziemskie funkcjonowanie królów i książąt podlega ocenie Boga. Mamy tu wyraźny sygnał, że ta prawda powinna być przedmiotem niezachwianej wiary (por. Dn 8, 26).
Nowy Testament
Narodzenie św. Jana Chrzciciela
Pierwsze pojawienie się Gabriela w Nowym Testamencie wiąże się z epizodem spotkania z Zachariaszem w celu oznajmienia narodzin św. Jana Chrzciciela. Archanioł prowadzi dialog z Zachariaszem, który przedstawia racje mówiące o tym, że obietnica anioła nie może się spełnić. Archanioł jednak zostawia Zachariaszowi znak, którym jest strata mowy wraz z zapewnieniem, że odzyska ją, jak tylko wszystko się spełni (por. Łk 1, 20; 1, 64).
W tym fragmencie dowiadujemy się, że Archanioł, który rozmawiał z Zachariaszem stoi przed obliczem Boga i został przez Niego posłany, aby oznajmić Zachariaszowi tę radosną wiadomość (por. Łk 1, 19). Dowiadujemy się z tego fragmentu na temat miejsca przebywania Archanioła i funkcji, którą pełni z polecenia Bożego.
Zwiastowanie
Schemat tego fragmenty, mówiącego o zwiastowaniu, znamy chyba bardzo dobrze. Archanioł Gabriel przychodzi w konkretnym czasie i miejscu: w szóstym miesiącu, w Nazarecie, w Galilei (por. Łk 1, 26). Posłaniec Boga przychodzi do konkretnej osoby – Maryi z Nazaretu, poślubionej Józefowi (por. Łk 1, 27).
W ten sposób rozpoczyna się najpiękniejszy dialog wiary na świecie. Anioł pozdrawia Maryję (por. Łk 1, 28), a ona staje zmieszana wobec tak wielkiej nowiny i zaczyna rozważać to, co zostało jej przekazane przez Gabriela (por. Łk 1, 29). Archanioł wiedząc o niepokoju Mary zapewnia ją o Bożej łasce i pomocy oraz szczegółowo przedstawia propozycję Boga (por. Łk 1, 30-33).
Maryja nie kwestionuje Bożej propozycji, ale pyta o sposób realizacji tej obietnicy (por. Łk 1, 34). Archanioł Gabriel opowiada o jeszcze większej tajemnicy, która możliwa jest tylko dla Boga (por. Łk 1, 35). Na potwierdzenie tego, że u ludzi wiele rzeczy jest niemożliwych, a u Boga wszystko możliwe, Gabriel podaje przykład krewnej Maryi: Elżbiety. Wszelkie prawa natury mówiły i mówią, że urodzenie przez kobietę w starości dziecka nie jest możliwe. Tymczasem oto Elżbieta spodziewa się dziecka. Wielki cud Boga. Ten, który ustanowił prawa natury przekracza je (por. Łk 1, 36-37).
Najważniejszy jest jednak finał tego dialogu. Posłaniec wykonał swoje zadanie, przedstawił propozycję złożoną przez Boga Maryi. Teraz kolej na Jej ruch – Bóg bowiem chce wolnego wyboru. Maryja, jako wierna służebnica Boga, przyjmuje Jego propozycję i zgadza się na to, aby słowo Boga zrealizowało się w jej życiu i pokrzyżowało jej plany (por. Łk 1, 38). Archanioł odchodzi, bo wywiązał się z misji zleconej mu przez Boga ogłoszenia nadejścia Emmanuela, Mesjasza, Króla Królów i Księcia Pokoju.
Drodzy Bracia i Siostry!
Rola Gabriela
Św. Grzegorz Wielki wyraża przekonanie, że największego zadania w historii zbawienia nie mógł podjąć żaden inny anioł czy archanioł, jak tylko właśnie Archanioł Gabriel, którego określa jako najważniejszego.
Archanioł Gabriel czyli „Moc Bożą” objawił Maryi, że ma stać się matką Zbawiciela, który wybawi ludzi z niewoli grzechu, zła. Św. Grzegorz Wielki mówi tak o Gabrielu: „Tak więc przez ‘Moc Bożą’ został zapowiedziany Ten, który przyszedł jako Pan Zastępów i potężny w boju” (Homilia św. Grzegorza Wielkiego, papieża, do Ewangelii – Homilia 34, 9).
Natomiast św. Grzegorz z Nyssy tak mówi o fakcie zwiastowania i narodzenia Jezusa Chrystusa:
„Nasza chora natura wymagała uzdrowienia; upadła – potrzebowała podniesienia, martwa – wskrzeszenia. Utraciliśmy posiadanie dobra, trzeba było je nam przywrócić. Byliśmy zamknięci w ciemnościach, trzeba było przynieść nam światło. Będąc w niewoli, oczekiwaliśmy Zbawiciela; jako więźniowie potrzebowaliśmy pomocy, jako niewolnicy wyzwoliciela. Czy te powody były bez znaczenia? Czy nie zasługiwały one na wzruszenie Boga, na to, by zniżył się aż do poziomu naszej ludzkiej natury i nawiedził ją, skoro ludzkość znajdowała się w tak opłakanym i nieszczęśliwym stanie?”
(św. Grzegorz z Nyssy, Mowy katechetyczne, 15).
Wielką rolę tego zwiastowania Gabriela podkreślamy właściwie w Kościele każdego dnia, kiedy to odmawiamy modlitwę „Anioł Pański”. Tam przecież wspominamy wydarzenia, które miały miejsce w czasie zwiastowania. Jan Paweł II, który jest tak przywiązany do tej modlitwy, mówiąc o Gabrielu, podkreślił: „Mówi ono [imię Gabriel – przyp. wł.] niejako, że szczytowym momentem stworzenia jest wcielenie, najwyższy ‘znak wszechmocnego Boga’” (Jan Paweł II, Audiencja Generalna, 6.06.1986).
Zrozumienie wielkości spotkania Gabriela z Maryją i wypowiedzianych w czasie tego spotkania słów rzutuje także na naszą modlitwę osobistą, gdy modlimy się słowami „Zdrowaś Maryjo”, a jeszcze szczególniej może dotykać rozważania tajemnic różańcowych, w których słowa te są motywem przewodnim. Bowiem dialog Maryi z Archaniołem tłumaczy nam największą prawdę naszej wiary, wyznawaną każdej niedzieli: „zstąpił z nieba i za sprawą Ducha Świętego stał się człowiekiem i narodził się z Maryi Dziewicy” (Credo nicejsko-konstantynopolitańskie, tzw. mszalne wyznanie wiary).
Archanioł Gabriel w kontekście wielkich słów, jakie wypowiedział wobec Maryi, jawi się nam jeszcze w jednej perspektywie. Ta wizyta anielska na tyle zmieszała i zaniepokoiła Maryję, że wypowiedziała ona swoje obawy, a Gabriel odpowiedział ważnymi słowami: „Nie bój się Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga” (Łk 1, 30). Zatem Gabriel jawi się nam, w naszych lękach i niepewnościach, jako Archanioł Pocieszenia.
Przez zwiastowanie, w wyznaczonym przez Boga czasie, spełnia się obietnica, która została zawarta na kartach Księgi Rodzaju (por. Rdz 3, 15). W tym momencie, jak mówi prefacja „to co Ewa straciła przez niewierność, Maryja odzyskała przez wiarę i stała się dla pielgrzymującego ludu znakiem pociechy i niezawodnej nadziei” (4 Prefacja o Najświętszej Maryi Pannie: Maryja znakiem pociechy i nadziei, nr 58). Tę nadzieję z boskiego rozkazu przyniósł właśnie Gabriel, który w ten sposób stał się Archaniołem Nadziei.
Archanioł Gabriel przez zwiastowanie wciągnął Maryję w niezgłębioną tajemnicę Boga. Tajemnica ta nie może być tylko przyjęta do wiadomości, ale musi być rozważana wciąż na nowo i w głębszy sposób. Jest to tajemnica, która ma wypełnić nie tylko życie, ale i wieczność. Dlatego można nazwać Gabriela Archaniołem wciągającym w Tajemnicę Boga.
To wszystko, co przez posługę Gabriela staje się nieustannie naszym udziałem, wymaga jeszcze głębszego przeniknięcia. Archanioł Gabriel może być tu dla nas nieodzownym przewodnikiem i nauczycielem oraz przyjacielem, który oprowadza nas po tajemnicy Boga, który stał się człowiekiem. Jest szczególnie przydatny nam w czasie adwentu, ale też okazuje się niezbędny w przeżywaniu prawdziwej radości Bożego Narodzenia.
„Boże, Ty spośród wszystkich Aniołów wybrałeś Archanioła Gabriela na zwiastuna tajemnicy Twojego Wcielenia; spraw łaskawie, abyśmy wspominając jego imię na ziemi, doznali jego opieki z nieba. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków”.
Amen.