Nieudana walka o budowę kościoła w Kędzierzynie
Starania o budowę pierwszego kościoła w Kędzierzynie-Koźlu na Pogorzelcu (1956-1960)
Tekst początkowo przygotowany do „Pamięć i Sprawiedliwość” (IPN), ale nie opublikowany
Kościół na Pogorzelcu w Kędzierzynie-Koźlu, dziś p.w. Św. Eugeniusza de Mazenoda powstał w latach 70. XX wieku. Jednak pierwsze poważne starcie w kwestii budowy nowego kościoła, związane jest z „Odwilżą Październikową”1, kiedy podjęto pierwszą, niestety nieudaną, próbę budowy drugiego kościoła wtedy jeszcze w Kędzierzynie2. Starania te podjęto ze względu na to, że ludzie nie mieścili się w jedynym w mieście kościele p.w. św. Mikołaja, w którym duszpasterstwo od 1948 roku prowadzili Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej3.
Niniejsze opracowanie, to część pewnego całościowego opracowania historycznego, dotyczącego pracy Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Kędzierzynie-Koźlu, będącego wynikiem prowadzonych przeze mnie poszukiwań w latach 2009-2015, jakie czyniłem w licznych archiwach państwowych i kościelnych4. Efektem pierwszego etapu tej pracy były wystąpienia na tematycznych konferencjach naukowych5 oraz prezentowane co jakiś czas artykuły dotyczące całego zagadnienia, jakie ukazywały się w publikacjach parafialnych6, regionalnych7 i IPN-owskich8. Jedną z niezaprezentowanych jeszcze szczegółowo kwestii, jakie pojawiły się w badanym materiale, to temat, który podejmuje w tymże opracowaniu, a dotyczący podjętej przez parafian próby wybudowania nowego kościoła.
Starania o uzyskanie pozwolenia (1956-1957)
Na fali październikowej odwilży, jak wspomina kronika klasztorna, od grudnia 1956 roku, dzięki korespondencji między radą parafialną parafii rzymsko-katolickiej św. Mikołaja w Kędzierzynie, z proboszczem o. Janem Skrzynieckim na czele, a Miejską Radą Narodową w Kędzierzynie oraz Powiatową Radą Narodową w Koźlu, a także Ministerstwem Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w Warszawie i Kozielskim Rejonem Lasów Państwowych w Opolu oraz Kurią Biskupią w Opolu, została wydana decyzja lokacyjna nr 125/57 na działkę o powierzchni 0,75 ha, choć początkowo miał to być teren o wiele większy9.
Dzięki dokumentom odnalezionym w archiwum Dyrekcji Lasów Państwowych, można podać więcej szczegółów wspomnianych wyżej pertraktacji. W piśmie 20.03.1957 roku parafia św. Mikołaja (nr dz. 37/57), reprezentowana przez o. Jana Skrzynieckiego OMI i radnych parafialnych, których podpisy widnieją pod dokumentem, wystąpiła do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, za pośrednictwem Nadleśnictwa Kędzierzyn, o przydzieleniu gruntu pod budowę kościoła. Prośbę motywowano w sposób następujący: „Szybki wzrost Kędzierzyna i podnosząca się za tym liczba ludności miasta spowodowały, że tutejszy kościół parafialny okazał się za szczupły dla tak znacznej liczby wierzących, należących do tutejszej parafii tak, że zachodzi pilna konieczność budowy drugiego kościoła. Z tych względów Rada Parafialna w Kędzierzynie powzięła uchwałę, postanawiającą budowę takiego kościoła w dzielnicy Pogorzelec, której liczba ludności wynosi ok. 10000 osób, co już samo przez się predestynuje tę część miasta jako miejsce przyszłego kościoła”10.
Za uchwałą podjętą przez radę parafialną poszły odpowiednie pisma, których treść była koordynowana przez emerytowanego adwokata Stanisława Kurysia, który był prawdopodobnie przewodniczącym rady a później komitetu budowy kościoła, jak wyraźnie podkreślają zachowane dokumenty Służby Bezpieczeństwa. W ten sposób wystarano się o pozwolenie władz, reprezentowanych przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Koźlu, która wydała stosowne pozwolenie na postawienie kościoła odpowiednio do warunków i potrzeb terenowych (nr dz. L.V/L/57). To właśnie ten dokument stanowił punkt wyjścia do dalszych pism odnośnie przydzielenia terenu pod budowę, jakie skierowane zostały do ministerstwa11.
Pozyskiwanie terenu pod budowę świątyni (1957-1958)
Wobec wydania wstępnego pozwolenia przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koźlu w dniu 27.07.1957 roku12, na budowę kościoła przy dzisiejszej ul. Piotra Skargi (u zbiegu z ul. Mickiewicza, obecnie bloki na ul. Sosnowej i teren znajdujący się przed nimi), rozpoczęto procedurę pozyskania gruntu. Pozyskano go z Ministerstwa Leśnictwa, a następnie ogrodzono, wycięto rosnące na placu drzewa i postawiono krzyż. Dokonano także zbadania gruntu pod przyszłą budowę i przystąpiono do przygotowania architektonicznego projektu wstępnego całej inwestycji13.
Teren pod przyszły kościół, plebanię-klasztor oraz niezbędny dziedziniec kościelny został wyznaczony komisyjnie, przez pracowników przysłanych przez Powiatową Radę Narodową. Wyodrębnienie miało nastąpić z 36. Oddziału Nadleśnictwa Państwowego w Kędzierzynie, z którego miano pod budowę przeznaczyć ok. 2 ha lasu. Zapewniano jednocześnie, że wycięcie drzew nastąpi jedynie w tych miejscach, gdzie bezpośrednio będzie prowadzona budowa, a pozostały drzewostan miał stanowić tło dla budowanego kościoła. Do pisma załączono także szkic sytuacyjny, sporządzony dnia 27.03.1957 roku przez Nadleśniczego A. Górskiego14.
Odpowiedź Włodzimierza Zandrowicza z Departamentu Zagospodarowania Lasu Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, skierowana do Zarządu Lasów Państwowych w Opolu, nosi datę 8.06.1957 roku (nr ZL-2-1024/138/57 jako odpowiedź na pismo nr ZU-2/1024/12 z 13.04.1957 roku). Wskazano tam, że ostateczne wyznaczenie terenu może odbyć się po wykonaniu decyzji ministra z 11.05.1957 roku (nr ZL-2-1024/2257), uzyskaniu i dostarczeniu zaświadczenia o szczegółowej lokalizacji wraz z planem sytuacyjnym oraz zgłoszeniu wniosku przez Kurię Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego lub ewentualnie na podstawie decyzji Prezydium MRN w Kędzierzynie15.
W odpowiedzi na wniosek do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 23.07.1957 roku, Zarząd Lasów Państwowych w Opolu, reprezentowany przez Zastępcę ds. Zagospodarowania Lasu mgr. inż. Józefa Lewandoskiego, pismem z dnia 6.08.1957 roku, nie wnosił zastrzeżeń, aby pod budowę kościoła przekazać 1,5 ha ziemi (nr ZU-2/1024/20/57/11/58). Stało się tak w związku z pozytywną opinią Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Koźlu z 14.01.1957 a także Prezydium Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Opolu z 29.07.1957 roku (nr 125/57), wcześniejszym przekazaniem gruntów Zakładom Przemysłu Azotowego pod osiedle domków jednorodzinnych i istniejącą już zabudową. Nie czyniono więc przeszkód w przekazaniu tego gruntu o wskazanej wyżej powierzchni w zarząd i użytkowanie Kurii Biskupiej. Otwierało to drogę do zwrócenia się o oficjalne pozwolenie o grunt do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego16.
14.12.1957 roku Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w Warszawie, reprezentowane przez podsekretarza stanu Jerzego Knothe, w korespondencji z Kurią Biskupią w Opolu, nie mogąc użyczyć gruntu na podstawie prawnej wskazanej przez Kurię, wyraziło zgodę na czasowe wydzierżawienie parafii wskazanego gruntu pod budowę przyszłego kościoła, o powierzchni 0,75 ha, w granicach wytyczonych przez architekta powiatowego wg planów zagospodarowania sporządzonych przez odpowiednie władze. Pismo zobowiązywało biskupa do delegowania proboszcza parafii o. Jana Skrzynieckiego OMI do zawarcia umowy dzierżawy oraz późniejszego wykupu gruntu, gdy sprawa zostanie do końca prawnie uregulowana a wycięcie drzew w miejscach, gdzie ma być prowadzona budowa będzie realizowane pod kierunkiem nadleśnictwa. Dokument dawał możliwość budowy na tym terenie kościoła i plebani-klasztoru, po załatwieniu niezbędnych formalności z architektem powiatowym. Kopie tego pisma otrzymali Urząd ds. Wyznań, Rejon Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich, Zarząd Lasów Państwowych w Opolu oraz architekt powiatowy17.
Na miejsce powstania świątyni wybrano dzielnicę Pogorzelec, która wtedy znajdowała się w znacznej odległości od kościoła parafialnego św. Mikołaja, co utrudniało jej mieszkańcom dotarcie na nabożeństwa. Finalizację tego etapu sprawy przypieczętowała umowa z 07.01.1958 roku dotycząca dzierżawy wyznaczonego i przyznanego już pod budowę terenu18.
Nadleśniczy inż. A. Górski w piśmie do Zarządu Lasów Państwowych w Opolu z 3.08.1957 roku (nr spr. 10/57) wskazywał, że proponowany do budowę kościoła teren zalesiony jest drzewami ok. 82. letnimi, których wysokość średnia wynosi 16 metrów. Ze względu na to, że parcela stanowiła lukę między już wybudowanym żłobkiem i budynkami przy ul. Piotra Skargi, a jednocześnie na zapleczu proponowanej działki przeznaczono tereny pod zabudowę domków jednorodzinnych, dlatego nadleśnictwo nie widziało przeszkód do jej odsprzedania lub przekazania19.
W odpowiedzi na pismo ministerstwa Kuria Biskupia już 17.12.1957 roku (nr L.K.XI-11/57) upoważniła o. Jana Skrzynieckiego OMI do zawarcia umowy dzierżawy z Rejonem Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich, zgodnie z wytycznymi zawartymi w piśmie ministerstwa20. Ze strony Kozielskiego Rejonu Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich, na mocy decyzji ministerstwa i decyzją dyrektora Józefa Musiela, do podpisania umowy został w styczniu 1958 roku delegowany Zdzisław Kaszube, główny inżynier Zarządu Kozielskich Lasów Państwowych21.
Umowa została podpisana 07.01.1958 roku przez o. Jana Skrzynieckiego OMI – w imieniu Kurii Biskupiej, inż. Zdzisława Kassube – w imieniu Kozielskiego Rejonu Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich, a następnie została ona zaakceptowana przez dyrektora Józefa Musiela. Przekazywała ona w dzierżawę parafii św. Mikołaja teren 0.75 ha pod budowę kościoła w Kędzierzynie na Pogorzelcu, z możliwością jego pierwokupu gdy będzie ku temu prawna możliwość. Parafia zobowiązała się wpłacać roczny czynsz dzierżawny w sumie 100 zł do kasy nadleśnictwa Kędzierzyn, z wniesioną opłatą za pierwszy rok przy podpisywaniu dokumentu i następnych ratach każdego roku w dniu 1. września. Dzięki temu parafia zyskiwała prawo budowy kościoła i plebanii-klasztoru po uprzednim i ostatecznym załatwieniu spraw z architektem powiatowym. Zawarto w tej umowie także ustalone zasady wyrębu drzew w miejscu przyszłej budowy. Umowę sporządzono w 6. egzemplarzach, z których 2. trafiły do parafii a pozostałe do właściwych urzędów państwowych22.
Do umowy został załączony plan sytuacyjny, który zmieniał wcześniejsze ustalenia. Pierwotnie kościół miał stanąć na działce przy samej ulicy, gdzie obecnie znajduje się pomnik Powstańców Śląskich. Jednak jego lokalizacja, na wniosek architekta powiatowego (nr 1024/5/58), została przesunięta bardziej w głąb, gdzie dziś stoją budynki przy ul. Sosnowej. Stało się tak dlatego, że wybudowany już żłobek chciał, aby w jego bezpośrednim sąsiedztwie powstał ogródek, prawdopodobnie jako plac zabaw dla dzieci23. To wyjaśniałoby rozbieżności wśród ludzi, którzy pamiętali tamte wydarzenia: jedni bowiem twierdzili, że kościół miał być przy samej ulicy, a inni że bardziej w głębi, gdzie znajdują się obecne bloki.
Cofnięcie pozwolenia na budowę (1958)
Decyzja o wybudowaniu kościoła na Pogorzelcu, jak wspominają świadkowie tych dni, przyjęta została pozytywnie przez mieszkających na tym terenie ludzi. Sami zorganizowali się w komitecie budowy kościoła i sami deklarowali zbieranie comiesięcznych sum pieniężnych na wzniesienie świątyni. Działalność tego komitetu była rozpracowywana przez SB dzięki pomocy tajnych współpracowników i została wszczęta akcja dezintegrująca to środowisko24.
Szybko bowiem okazało się jednak, że władze nie zamierzają tak łatwo spełnić postulatów ludności. Pomimo licznych interwencji podejmowanych w tej sprawie, zwlekano z wydaniem ostatecznego pozwolenia na budowę. Następnie 20.09.1958 roku pozwolenie zostało cofnięte przez Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego, mimo zebrania części materiałów budowlanych potrzebnych do inwestycji oraz uzbieranych przez ludzi, których z tego powodu inwigilowano, 200 000 złotych na budowę kościoła25. Po tej decyzji rozebrano ogrodzenie, wycięto postawiony tam już krzyż a teren, na którym miał stanąć kościół, przeznaczono pod budownictwo mieszkaniowe26. Dalsze losy terenu pod budowę kościoła były następujące: przekazano go najpierw Spółdzielni Mieszkaniowej „Chemik” w 1965 roku27 a później Powiatowej Radzie Narodowej w Koźlu w 1969 roku28.
Wysiłki, jakie były podejmowane w celu cofnięcia tej niekorzystnej dla parafian decyzji, zakończyły się tragicznie dla ówczesnego proboszcza o. Jana Skrzynieckiego OMI, który zmarł w czasie wyjazdu do Warszawy 24.09.1958 roku, interweniując w tej właśnie sprawie29. Przyjęte rozwiązanie satysfakcjonowało jednak aparat władzy, gdyż Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej nie zamierzało zezwolić na tę budowę, a inwestycję uznano za nielegalną30.
Sytuację tę potwierdza notatka SB z 1958 roku, wskazując jak bardzo włądza bała się budowy nowych kościołów. Możemy w tej notatce przeczytać: „Na obecnym etapie kler czyni starania o wybudowanie kościoła na terenie miasta Kędzierzyna w dzielnicy Pogorzelec, lecz zezwolenia takiego jeszcze nie otrzymał. Plany budowy tego kościoła mają być dopiero w opracowaniu, jedynie starania są czynione o uzyskanie terenu i zezwolenia na budowę. Pieniądze na budowę tego kościoła uzyskiwane są poprzez różnorodne zbiórki pieniężne jak i z ofiar kościelnych (mają już dysponować sumą [? Niewidoczne – przyp. autora] 00.000 zł). Również na terenie Kędzierzyna krążą pogłoski, jakoby kler kędzierzyński zamierzał w przyszłości wybudować aż 4 kościoły na terenie samego Kędzierzyna jako uzasadnienie, że jest to miasto o perspektywicznej rozbudowie”31.
W wykazie, jaki znalazłem a dotyczącym obiektów sakralnych do października 1956 roku nie stwierdzono nielegalnego budownictwa sakralnego. Po cofnięciu pozwolenia na budowę kościoła w 1958 roku inwestycja to została uznana za nielegalną. W dokumentach można znaleźć następującą informację: „kościół murowany, parafia Kędzierzyn, miasto Kędzierzyn Pogorzelec, powiat Koźle, diecezja opolska, nowa budowa, przygotowano plac pod budowę i zgromadzono częściowo materiał budowlany, budowę rozpoczęto w 1957 roku, Wydział Architektury i Nadzoru Budowlanego pismem z dnia 20.09.1958 roku (nr A.B.III/10/84/58) wstrzymał budowę, tutejsze prezydium nie zamierza wydać zezwolenia na budowę kościoła Kędzierzyn-Pogorzelec”32.
Dalsze działania parafian (1958-1966)
Jako oficjalną wersję, pomimo fizycznego odebrania terenu przez władze państwowe, podawano fakt, że teren przepadł na rzecz państwa, gdyż w tym czasie nie została uregulowana co roku symboliczna kwota 100 zł w ramach dzierżawy wieczystej33. Kuriozum był fakt, że parafia miała rzekomo płacić za grunt, który został jej odebrany.
Parafianie jednak nie chcieli zgodzić się z tym faktem i dlatego przeprowadzali zbiórki pieniężne w różnych częściach parafii. Jednak często w ludzkiej pamięci łączone są fakty z lat późniejszych: budowy innych kościołów w Kędzierzynie (nieśmiało pojawiały się plany budowy kościoła na Azotach oraz na NDM-ie), jak chociażby zbiórka na osiedlu na Azotach, która w świadomości była zbiórką na późniejszy kościół na tym terenie, a w rzeczywistości dotyczyła zbiórki na kościół na Pogorzelcu34.
02.06.1959 roku została przeprowadzona zbiórka pieniężna na budowę kościoła na osiedlu Zakładów Przemysłu Azotowego w Kędzierzynie. Osobami, u których później zakwestionowano listy i pieniądze, a całą sprawę skierowano do kolegium karno-administracyjnego przy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Koźlu. Głównym organizatorem zbiórki uznano Halinę Marek, żonę zastępcy dyrektora Zakładów Przemysłu Azotowego Wacława Marka, która 23.06.1959 roku została ukarana grzywną w wysokości 1500 zł. Jako jej współpracownice uznano Stanisławę Sosnę, Marię Stanik, Elżbietę Bednorz, Marię Wiśniewską i Annę Bohm, które ukarano grzywnami od 400 do 500 zł. Oskarżone zgodnie na rozprawie zaprzeczyły, jakoby do zbierania tych pieniędzy namawiał je o. Jerzy Machoń OMI. Na listach tych jednak znalazły się także nazwiska 8. członków partii, które przekazano Sekretarzowi Komitetu Powiatowego PZPR. Zbiórki pieniędzy dokonywała także Zofia Kucharz, zamieszkała w Kędzierzynie żona funkcjonariusza KPMO z Gliwic. Przeprowadzono z nią rozmowę profilaktyczną a materiały przesłano do KWMO w Katowicach35.
Wydarzenie to odbiło się szerokim echem i oburzeniem mieszkańców osiedla, pracowników ZPA, co relacjonował TW „Las”, jeden z pracowników ZPA. Relacjonował m.in., że mąż Haliny Marek, inż. Wacław Marek, zastępca dyrektora tej sytuacji nie daruje, gdyż czasy stalinowskie minęły a osoby, które atakują ludzi wierzących powinny ponieść karę za swoje postępowanie. Mąż Stanisławy Sosny, Józef Sosna, stwierdził, że o takim postępowaniu dowie się cały świat, gdyż takie postępowanie pokazuje jednoznacznie stosunek władzy do ludzi wierzących, a tego nawet Hitler tutaj nie robił. Jednocześnie pracownik ZPA Jerzy Wóycikiewicz, powiedział natomiast że wredna polityka uprawiana przez władzę wobec Kościoła niczego dobrego nie przyniesie, przecież ci ukarani ludzie nie prowadzili żadnej wrogiej roboty36.
Jednak chyba największe wrażenie na funkcjonariuszach partyjnych zrobiła pogłoska, że delegacja parafian w tej sprawie był w Kurii Biskupiej w Opolu, gdzie powiedziano jej, że Watykan został już o sytuacji poinformowany. Z tego powodu zawiadomiono sekretarza KP PZPR i usiłowano się dowiedzieć czy informacja o wyjeździe delegacji do Opola jest prawdziwa. Wobec braku potwierdzenia tej informacji czynniki partyjne uległy uspokojeniu, a inż. Wacława Marka, Józefa Sosnę i Jerzego Wóycikiewicza poddano obserwacji agenturalnej37.
Poprzez sieć donosicieli dowiedziano się, że o. Jerzy Machoń OMI, po incydencie z osobami zbierającymi pieniądze na budowę kościoła, rozwiązał radę parafialną i zabronił ludziom świeckim zbiórek pieniężnych na ten cel38. Było to być może zagranie taktyczne, aby ludzi zaangażowanych w starania o budowę kościoła nie narażać niepotrzebnie na represje władzy.
Cofnięcie pozwolenia nie oznaczało jednak rezygnacji z planów budowy kościoła na Pogorzelcu, gdyż KO „Hajdo” relacjonował, że postulat w tej sprawie ma być podniesiony na jednym z zebrań przedwyborczych w 1960 roku. Donosił także, że początkowo planowane jest postawienie kaplicy, na którą materiały mają być zorganizowane z ZPA poprzez zatrudnione tam osoby. Jednak informacja ta nie była sprawdzona, więc postanowiono rozpocząć próbę zwerbowania agenta, który byłby w tym wszystkim zorientowany39.
Wobec atmosfery zagrożenia, jaka towarzyszyła władzy ludowej ze strony samych obywateli, podjęto decyzję o założeniu 24.08.1959 roku sprawy obiektowej „Aktywiści”, którą objęto proboszcza o. Jerzego Machonia OMI, dyrektora szpitala miejskiego w Kędzierzynie dr Władysława Opolskiego, żonę zastępcy dyrektora ZPA Halinę Marek oraz adwokata Stanisława Kurysia. Ich winą było skupianie wokół siebie ludzi, którzy chcieli angażować się nadal w starania o budowę kościoła na Pogorzelcu i zbieranie pieniędzy na ten cel oraz organizowania akcji protestacyjnych przeciw usunięciu religii ze szkół40.
Jak ważna dla władzy była ta kwestia może świadczyć fakt chęci pozyskania agentury, by mieć większe rozeznanie w działaniu tej grupy. Wykorzystano w tym celu ob. S. L., B.P. P.D., KO „Walek” i KO „Serżysko”. Prowadzono także stałą inwigilację osób należaych do grupy skupionej wokół o. Jerzego Machonia OMI, w której m.in. znalazła się Stanisława Szustakiewicz, która wcześniej ukarana została sankcjami administracyjnymi ze względu na uczestnictwo w nielegalnej zbiórce pieniędzy na budowę kościoła41.
Oczywiście pod stałym nadzorem była Halina Marek, która nie tylko napsuła krwi władzy w kwestii budowy kościoła na Pogorzelcu i zbierania na ten cel pieniędzy, ale wcześniej zaangażowana była także w przywrócenie religii do szkół. To ona pod koniec 1958 roku przewodziła grupie kobiet, które domagały się w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, by w szkołach kędzierzyńskich mogli uczyć religii księża zakonni42.
Sprawie tej przyglądano się uważnie, gdyż osoby związane z walką o religię w szkole były również tymi, które angażowały się w starania o budowę kościoła na Pogorzelcu. Jednak mimo tego zainteresowania płynęły do SB sprzeczne informacje. Jedne dotyczyły kazania o. Jerzego Machonia OMI, na którym miał mówić, aby nie zbierać składek, bo budowa kościoła została wstrzymana przez władze. Z drugiej strony właściciel LK „Zakład” donosił, że proboszcz nadal wskazuje, aby wypisywać deklaracje leżące w kościele i wpłacać pieniądze na budowę. Ta sama osoba informowała, że w rozmowie z Janem Wantem, dowiedział się, że na wybudowanie kościoła zebrano jak dotychczas 500 tysięcy złotych a potrzeba 5 milionów. Informacja tę miał uwiarygodniać fakt, że Jan Want był członkiem rady parafialnej i należał do grona komitetu budowy kościoła43.
Na podstawie dokumentów można odtworzyć skład komitetu budowy kościoła na Pogorzelcu, do którego m.in. należeli: przewodniczący: Stanisław Kuryś – emerytowany adwokat oraz Jan Want – pracownikiem Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Opolu, Stanisław Lasota – członek PZPR. Niestety mimo wysiłków SB nie udało się ustalić pełnej listy osób należących do komitetu, a szczególnie miejsca przechowywania pieniędzy na budowę kościoła44.
O. Proboszcz Jerzy Machoń OMI, z poparciem biskupa Franciszka Jopa organizował działania na rzecz przywrócenia wydanego wcześniej a później cofniętego pozwolenia na budowę kościoła. Specjalne pismo nawet wystosował do Warszawy ks. bp Franciszek Jop, ale jak można było się spodziewać przyszła stamtąd odpowiedź negatywna45.
Agentura, działająca wokół Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej donosiła, że mimo odpowiedzi odmownej, o. Jerzy Machoń OMI twierdził, że jeśli otrzymałby pozwolenie na budowę kościoła, to materiał się znajdzie a pieniądze są zgromadzone46. W tym czasie SB próbowało wykorzystać nieporozumienia i napięcia, jakie powstawały pomiędzy „ludnością napływową” a o. Jerzym Machoniem OMI, zwłaszcza szerząc dezinformację wśród ludzi zaangażowanych w działalność parafii47.
Chciano także wykorzystać zainteresowanie pojedynczych parafian i ich pytania związane z losem pieniędzy zbieranych wcześniej na budowę kościoła, a nie wykorzystanych ze względu na cofnięcie pozwolenia. Próbowano równocześnie wywnioskować, jak można zantagonizować na tym tle parafian i duszpasterzy. Jak bardzo ta sprawa budowy ciążyła władzy może świadczyć fakt, że 10. lat po „Październikowej odwilży” przygotowywano grunt pod konfliktowanie duszpasterzy i parafian na początku 1966, aby w dogodnym momencie wywołać konflikt i w ten sposób zakłócić kościelne i parafialne obchody milenijne48.
Funkcjonariusze SB
W/w okresie rozpracowywaniem Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, zwłaszcza w kwestii budowy nowego kościoła i atmosfery po cofnięciu wydanego już pozwolenia, zajmowali się z ramienia SB m.in. W Koźli: kpt./ppłk. Władysław Siemek, Zastępca Komendanta ds. Bezpieczeństwa/I Zastępca Komendanta ds. SB KPMO; por. Czesław Sołtysik – Zastępca komendanta ds. bezpieczeństwa/I zastępcy komendanta ds. SB KPMO; starszy oficer operacyjny ppor. ? [nie udało ustalić się imienia – przyp. autora] Danielewski.
W Opolu ich pracę nadzorowali i planowali dalsze działania na szczeblu wojewódzkim: mjr/ppłk. Jan Pomierny – Naczelnik Wydziału III KWMO; mjr Józef Adamczyk – Zastępca Naczelnika Wydziału III KWMO; mjr Mieczysław Roch – Zastępca Naczelnika Wydziału III KWMO; Bronisław Łapanowski – starszy oficer operacyjny gr V, Wydziału III KWMO; ppłk. Andrzej Kościukiewicz – komendant KWMO; mjr/ppłk. Henryk Trzciński – I Zastępca Komendanta KWO ds. Bezpieczeństwa/ds. SB; mjr Włodzimierz Kaliszuk – Zastępca Komendanta KWO ds. Bezpieczeństwa/ds. SB; mjr/ppłk. Mieczysław Świderski – Naczelnik Wydziału Ewidencji Operacyjnej/Wydziału „C” KWMO; ppłk. Feliks Miatkowski – Naczelnik Wydziału „T” KWMO; ppłk. Jan Wieczorek – Zastępca Naczelnika Wydziału „T” KWMO; kpt./mjr Stanisław Olejnik – Kierownik Samodzielnej Sekcji „W” KWMO49.
+++++
Wykaz skrótów:
AIPN BU – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępnia w Warszawie.
AIPN Wr – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Odział we Wrocławiu.
ARDLPwK NK – Archiwum Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, Nadleśnictwo Kędzierzyn.
DŻJ – Gazetka parafialna „Dobrze że Jesteś” parafii św. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu.
APOp PWRN WdsW – Archiwum Państwowe w Opolu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział ds. Wyznań.
+++++
Przypisy:
1. Por. Wiesław Jan Wysocki, Wpływ przemian Października 1956 roku na politykę władz państwowych wobec Kościoła w latach 1956-1966, w: Adam Dziurok, Wiesław Jan Wysocki [red.], Kościół i Prymas Stefan Wyszyński: 1956-1966, Katowice-Kraków 2008, s. 15-22; Milena Przybysz, Odwilż i po odwilży, w: Wojna z Kościołem 1956-1966 [dodatek specjalny], w: Rzeczpospolita 3-4.09.2011, s. 1-3; Adam Dziurok Złudna odwilż. Lata 1956-1970, w: Włodzimierz Bernacki [red.], Kronika komunizmu w Polsce, Kraków 2009, s. 234-291.
2. Miasto Kędzierzyn-Koźle powstało dopiero 30.10.1975 roku kiedy do Kędzierzyna zostało przyłączone: Koźle, Kłodnica i Sławięcice oraz gmina Sławięcice z Cisową, Miejscem Kłodnickim i Lenartowicami. Ostatecznie 03.11.1975 roku do użytku weszła obecna nazwa Kędzierzyn-Koźle. Zob. Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 15 października 1975 roku w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie opolskim, w: Dz.U. 1975 nr 35 poz. 198; Zarządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 15 października 1975 roku w prawie zmiany nazwy miasta Kędzierzyn w województwie opolskim, w: M.P. z 1975 nr 34, poz. 210.
3. Wcześniej od 1945 roku pomagali w duszpasterstwie w parafii ks. Jerzemu Wotzce, który niedomagał zdrowotnie i zmarł w 1948 roku na nowotwór. UB powadziło przeciwko niemu sprawę obiektową o kryptonimie „Orgesz” (nr 66/V), przez starostwo był przeznaczony do wysiedlenia ze względu na słabą znajomość języka, wrogie ustosunkowanie do ustroju i posługiwanie się językiem niemieckim w domu i na ulicy. Pierwsi oblaci: o. Franciszek Mucha OMI, Jerzy Machoń OMI i Jerzy Dudek OMI też byli inwigilowani. Zob. Pismo WUBP w Katowicach do PUBP w Koźlu z 22.11.1946 roku na temat wszczęcia sprawy ks. Wotzki pod kryptonimem „Orgesz” (L.d. 5299/Wr/46), w: AIPN Wr 07/335, t. 2, k. 139; Wykaz księży proponowanych przez Starostwo do wysiedlenia z 14.09.1948 roku, w: IPN Wr 07/335, t. 2, k. 19; Księżą przewidziani do wysiedlenia względnie przesiedlenia z 29.09.1948 roku, w: IPN Wr 07/335, k. 21; Spis osób, na które założono teczki rozpracowania na obiekt dekanatu kędzierzyńskiego z 06.09.1948 roku. Zob. AIPN Wr 07/335, t. 2, k. 86-87. Por. Wyciąg z doniesienia TW „Kępiński” z 12.12.1954 roku, w: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Departament IV, Wydział V, Sprawa obiektowa Kontrolna kryptonim „OMI”. Cz. II: materiały operacyjne i oficjalne, tom I (1948-1964). Zob. AIPN BU 0639/55 t. 1, k. 22-23. Por. Kalendarium parafialne, w: DŻJ 12/2006, s. 6.
4. Poszukiwania dotyczyły m.in. Urzędu ds. Wyznań w Warszawie, Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, znajdujących się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie; dokumentów zachowanych w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej, przede wszystkim w Warszawie oraz we Wrocławiu i Katowicach; dokumentów Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu i Urzędu Wojewódzkiego w Opolu; Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Opolu, Komitetu Miejskiego PZPR w Koźlu i Kędzierzynie, znajdujących się w Archiwum Państwowym w Opolu a także archiwum Nadleśnictwa Kędzierzyn, znajdujących się w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach.
5. Były to sesje organizowane m.in. przez IPN, Delegatury w Opolu: „Komunistyczny aparat represji i życie społeczne mieszkańców Opolszczyzny w latach 1945-1989” (29.11.2009 roku w Opolu) z tekstem: „Represje Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wobec Kościoła katolickiego w powiecie kozielskim w latach 1945-1951” (był ona także prezentowany 04.02.2011 w Kędzierzynie-Koźlu w II LO na konferencji „Sytuacja Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1945-1989”; 21.04.2011 roku w Opolu na konferencji „Walka z Kościołem katolickim w Polsce w latach 1945-1989” oraz 29.06.2011 roku na spotkaniu z seniorami w Kędzierzynie-Koźlu „Prześladowanie Kościoła katolickiego przez PUBP w Koźlu w latach 1945-1951); „Młodzieżowa konspiracja i opozycja na Śląsku po 1945 roku” (1.12.2010 roku w Opolu) z referatem: „Zwalczanie katolickich organizacji młodzieżowych w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławięcicach przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Koźlu w latach 1945-1951”; „Wolność jest w nas” (z okazji 30. lecia wprowadzenia stanu wojennego – 30.11.2011 roku w II LO w Kędzierzynie-Koźlu) z wystąpieniem „Pomoc Kościoła katolickiego wobec represjonowanych w czasie stanu wojennego”; „Aparat władzy i życie społeczne mieszkańców Śląska Opolskiego” (miała miejsce 23.10.2013 roku w Opolu) z wystąpieniem „Walka mieszkańców o wybudowanie kościoła na Pogorzelcu w Kędzierzynie-Koźlu”.
6. Chodzi o cykl 11 artykułów popularno naukowych „Jak to z budową kościoła na Pogorzelcu było?”, które w latach 2014-2015 ukazały się w parafialnej gazetce „Dobrze że Jesteś” parafii św. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu.
7. Zob. Robert Wawrzeniecki OMI, Trzydzieści lat parafii św. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu, w: Szkice Kędzierzyńsko-Kozielskie, t. XIV-XV, Kędzierzyn-Koźle-Opole 2012.
8. Zob. Robert Wawrzeniecki OMI, Represje Urzędu Bezpieczeństwa wobec Kościoła katolickiego w powiecie kozielskim w latach 1945–1951, w: Ksawery Jasiak [red.], Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945-1989, Opole 2012, s. 131-156.
9. Zob. APŚE: Pismo Rady Parafialnej i Parafii rzymskokatolickiej w Kędzierzynie do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z 10.12.1956 roku; list o. proboszcza Jana Skrzynieckiego OMI do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kędzierzynie z 20.12.1956 roku; pismo Rady Parafialnej do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Koźlu z 05.01.1957 roku; pismo Prezydium Powiatowej Rady Narodowej do Rzymskokatolickiej Parafii św. Mikołaja w Kędzierzynie z 14.01.1957 roku. Zob. APŚE: pismo Kurii Biskupiej w Opolu do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w Warszawie z 23.07.1957 roku; pismo Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w Warszawie do Kurii Biskupiej w Opolu z 14.12.1957 roku; Zaświadczenie Lokacyjne nr 125/57 – Opole 29.07.1957 roku; Umowa między Kozielskim Rejonem Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich a Kurią Biskupią w Opolu z 07.01.1958 roku. Dokumenty te były w osobistym posiadaniu o. Jana Opieli OMI w Lublińcu pod koniec lat 90-tych, kiedy przed 1995 rokiem Janusz A. Paras, pod kierunkiem ks. bp Jana Kopca, pisał swoją pracę magisterską „Działalność duszpasterska Ojców Oblatów Maryi Niepokalanej w Kędzierzynie w latach 1948-1995”. Niestety po jego śmierci w 2009 roku materiały te zaginęły. W związku z prawdopodobnym znalezieniem w Archiwum Państwowym w Opolu oraz Archiwum Lasów Państwowych w Katowicach materiałów z tych urzędów państwowych, podjęto starania o ich odnalezienie w tychże archiwach. Por. Janusz A. Paras, Parafia św. Mikołaja pod zarządem Ojców Oblatów Maryi Niepokalanej w latach 1948-1984, w: Edward Nycz [red.], Zarys dziejów parafii św. Mikołaja w Kędzierzynie-Koźlu na tle lokalnej historii (1902-2002), Opole 2002, s. 129. Kronika domu zakonnego wspomina: „O. proboszcz Skrzyniecki otrzymał oficjalne zezwolenie od władz świeckich na budowę nowego kościoła na Pogorzelcu”. Zob. Kronika domu zakonnego OMI w Kędzierzynie, t. 1: lata 1945-1973, k. 81.
10. Zob. Pismo parafii św. Mikołaja do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 20.03.1957 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 1.
11. Zob. Pismo parafii św. Mikołaja do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 28.03.1957 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 1; Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku z 22.12.1959 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 264.
12. Zob. Kalendarium parafialne, w: DŻJ 12/2006, s. 6.
13. Zob. APŚE: Jan Opiela OMI, Kronika parafialna kościoła Kędzierzyn-Pogorzelec, s. 87.
14. Zob. Pismo parafii św. Mikołaja do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 28.03.1957 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 1-2.
15. Pismo Departamentu Zagospodarowania Lasu Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego do Zarządu Lasów Państwowych w Opolu z 28.03.1957 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 3-4.
16. Zob. Pismo Zarządu Lasów Państwowych w Opolu do Kurii Biskupiej w Opolu z 06.08.1957 roku w sprawie przekazania w Kędzierzynie gruntu pod budowę kościoła, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 6-7.
17. Pismo Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego do Kurii Biskupiej w Opolu z 14.12.1957 roku na temat zasad przekazania gruntu pod budowę kościoła w Kędzierzynie, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 8.
18. Zob. Janusz A. Paras, Parafia św. Mikołaja pod zarządem Ojców Oblatów Maryi Niepokalanej w latach 1948-1984, w: Edward Nycz [red.], Zarys dziejów parafii św. Mikołaja w Kędzierzynie-Koźlu na tle lokalnej historii (1902-2002), Opole 2002, s. 129.
19. Zob. Pismo Nadleśniczego A. Górskiego z Nadleśnictwa Państwowego w Kędzierzynie Kozielskiego Rejonu Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich do Zarządu Lasów Państwowych w Opolu z 03.08.1957 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 5.
20. Zob. Odpis upoważnienia Kurii Biskupiej dla o. Jana Skrzynieckiego OMI z 17.12.1957 roku o podpisaniu umowy dzierżawy gruntu pod budowę kościoła w Kędzierzynie, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 9.
21. Zob. Upoważnienie wystawione w styczniu 1958 roku dla inż. Zdzisława Kaszube przez Dyrektora Kozielskiego Rejonu Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich Józefa Musiela, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 10.
22. Zob. Umowa między parafią św. Mikołaja w Kędzierzynie a Kozielskim Rejonem Lasów Państwowych w Strzelcach Opolskich z 07.01.1958 roku wraz z planem sytuacyjnym, w: Archiwum Regionalnej Dyrekcji ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 12-13; List przewodni do przesłanej umowy do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 15.01.1958 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 11.
23. Zob. Plan sytuacyjny dotyczący budowy kościoła w Kędzierzynie na Pogorzelcu, dołączony do umowy zawartej 07.01.1958 roku, w: ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn Kuria Biskupia Opole (1957-1958), k. 13.
24. Zob. Sprawozdanie pracy operacyjnej po linii kleru zakonnego za II kwartał 1959 roku z 14.09.1959 roku z Opola, w: AIPN BU 01283/1065, k. 117. Por. Stanisław Zasowski, Historia budowy kościoła pw. bł. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu, w: DŻJ 5/1995, s. 2.
25. Pismo KPMO w Koźlu do Naczelnika Wydziału V, Departamentu III MSW z 14.10.1959 roku, w: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Departament IV, Wydział V, Sprawa obiektowa Kontrolna kryptonim „OMI”. Cz. II: materiały operacyjne i oficjalne, tom I (1948-1964). Zob. AIPN BU 0639/55 t. 1, k. 58. Sytuacje te stały się pewnego rodzaju normą, wobec interwencji KC PZPR i Urzędu ds. Wyznań w sprawie zbyt licznie wydawanych pozwoleń na budowę nowych kościołów. Wykaz nr 2 obiektów sakralnych budowanych od października 1956 roku do 01.09.1957 roku, część B: obiekty budowane bez pozwolenia władz („budownictwo nielegalne”), w: Informacje na temat budownictwa sakralnego z 1959 roku. Zob. APOp PWRN WdsW 224/1868, k. 12, poz. 4. Por. Ryszard Gryz, „Odwilż” dla Kościoła na przykładzie kościołów lokalnych, w: Adam Dziurok, Wiesław Jan Wysocki [red.], Kościół i Prymas Stefan Wyszyński: 1956-1966, Katowice-Kraków 2008, s. 43-44; Adam Dziurok, Gomułkowska stabilizacja (1957-1970), w: Adam Dziurok, Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał, Od Niepodległości do Niepodległości. Historia Polski 1918-1989, Warszawa 2010, s. 324.
26. Zob. APŚE: Jan Opiela OMI, Kronika Parafialna Kościoła Kędzierzyn-Pogorzelec, s. 87. Por. Kalendarium parafialne, w: DŻJ 12/2006, s. 6; Mówią świadkowie: Stanisław Zasowski, w: DŻJ 12/2006, s. 29; Stanisława Ścigacz, Nasi parafianie: Stanisław Zasowski, w: DŻJ 2/1999, s. 2. Podobna sytuacja miała miejsce w Nowej Hucie, gdzie w 1960 roku mieszkańcy stanęli w obronie krzyża po cofnięciu pozwolenia na budowę kościoła. Zob. Jerzy Ridan, Krzyż Nowohucki. Dzieje walki o wiarę i wolność, Kraków 2006, ss. 190.
27. Zob. ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze Nadleśnictwo Kędzierzyn – Spółdzielnia Mieszkaniowa „Chemik” Kędzierzyn [1965], kk. 17.
28. Zob. Jaki dokument? ARDLPwK NK, Protokoły zdawczo-odbiorcze: Nadleśnictwo Kędzierzyn – PPRN Koźle [1969], kk. 6.
29. Zob. Janusz A. Paras, 100. lecie urodzin śp. O. Jana Skrzynieckiego OMI, w: DŻJ 11/2004, s. 17-19; Janusz A. Paras, Kapłan na trudne czasy cz. I. O. Jan Skrzyniecki OMI, pierwszy oblacki proboszcz u św. Mikołaja, w: DŻJ 09/2009, s. 18-19; Janusz A. Paras, Kapłan na trudne czasy cz. II. O. Jan Skrzyniecki OMI, pierwszy oblacki proboszcz u św. Mikołaja, w: DŻJ 10/2009, s. 18-19; Janusz A. Paras, Kapłan na trudne czasy cz. III. O. Jan Skrzyniecki OMI, w oczach świadków i historii, w: DŻJ 11/2009, s. 21, 23. Por. APŚE: Jan Opiela OMI, Kronika Parafialna Kościoła Kędzierzyn-Pogorzelec, s. 86-87; Mówią świadkowie: Waleria Prajzner, w: DŻJ 12/2006, s. 28; Wspomnienie pani Walerii Prajzner, w: DŻJ 6/1998, s. 8; Stanisław Zasowski, Historia budowy kościoła pw. bł. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu, w: DŻJ 5/1995, s. 2. W dokumentach SB zapisano: „proboszcz parafii w Kędzierzynie ks. zakonnik Skrzyniecki w ubiegłym tygodniu zmarł podczas podróży do Warszawy w sprawie załatwiania sprawy nauczania religii przez księży zakonników w Kędzierzynie”. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa Komendy Powiatowej MO w Koźlu za III kwartał 1958 roku z 27.09.1958 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 256. Inne dokumenty służb mówią jedynie: „kilku księży zmarło ostatnio jak na przykład znany ze swej wrogiej postawy do PRL proboszcz parafii w Kędzierzynie ks. zakonnik Skrzyniecki”. Zob. Charakterystyka kontrwywiadowcza powiatu kozielskiego w zasięgu operacyjnego rozeznania i zainteresowania służby bezpieczeństwa Komendy Powiatowej MO w Koźlu po pionie wydziału III z 30.04.1959 roku, w: AIPN Wr 09/20, k. 9.
30. Zob. Wykaz nr 2 obiektów sakralnych budowanych od października 1956 roku do 01.09.1957 roku, część B: obiekty budowane bez pozwolenia władz („budownictwo nielegalne”), w: Informacje na temat budownictwa sakralnego z 1959 roku, w: APOp PWRN WdsW 224/1868, k. 12, poz. 4.
31. Zob. Charakterystyka kontrwywiadowcza powiatu kozielskiego w zasięgu operacyjnego rozeznania i zainteresowania służby bezpieczeństwa Komendy Powiatowej MO w Koźlu po pionie wydziału III z 29.08.1958 roku, w : AIPN Wr 09/38, k. 9. W innym dokumencie wymieniana jest suma 200 tysięcy a nawet 500 tysięcy. Zob. Pismo KPMO w Koźlu do Naczelnika Wydziału V Departamentu III MSW w Warszawie z 14.10.1959 roku, w: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Departament IV, Wydział V, Sprawa obiektowa Kontrolna kryptonim „OMI”. Cz. II: materiały operacyjne i oficjalne, tom I (1948-1964). Zob. AIPN BU 0639/55 t. 1, k. 58; Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku z 22.12.1959 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 264.
32. Zob. Informacja na temat budownictwa sakralnego z 1959 roku Wydziału ds. Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu: Wykaz nr 1: obiektów sakralnych budowanych w okresie od 1945 roku do października 1956 roku, w: APOp PWRN WdsW 224/1868: k. 14; Informacja na temat budownictwa sakralnego z 1959 roku Wydziału ds. Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu: Wykaz nr 2: obiektów sakralnych budowanych w okresie od października 1956 roku do 01.07.1957 roku: część B: obiekty budowane bez zezwolenia władz („budownictwo nielegalne”), w: APOp PWRN WdsW 224/1868, k. 12, poz. 4.
33. Zob. APŚE: Jan Opiela OMI, Kronika Parafialna Kościoła Kędzierzyn-Pogorzelec, s. 84-85; Stanisław Zasowski, Historia budowy kościoła pw. bł. Eugeniusza de Mazenoda w Kędzierzynie-Koźlu, w: DŻJ 5/1995, s. 2. Por. Janusz A. Paras, Parafia św. Mikołaja pod zarządem Ojców Oblatów Maryi Niepokalanej w latach 1948-1984, w: Edward Nycz [red.], Zarys dziejów parafii św. Mikołaja w Kędzierzynie-Koźlu na tle lokalnej historii (1902-2002), Opole 2002, s. 129-130.
34. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za I kwartał 1960 roku z 24.03.1960 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 277.
35. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za II kwartał 1959 roku do naczelnika wydziału III SB KWMO w Opolu z 23.06.1959 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 352.
36. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za II kwartał 1959 roku do naczelnika wydziału III SB KWMO w Opolu z 25.09.1959 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 365-366.
37. Zob. Tamże, w: AIPN Wr 07/324, k. 366.
38. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku do naczelnika wydziału III SB KWMO w Opolu z 22.12.1959 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 397.
39. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za I kwartał 1961 roku z 27.03.1961, w: AIPN Wr 07/324, k. 531.
40. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za II kwartał 1959 roku z 25.09.1959 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 377.
41. Zob. Tamże, w: AIPN Wr 07/324, k. 382. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku z 22.12.1959, w: AIPN Wr 07/324, k. 397; Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za I kwartał 1961 roku z 27.03.1961, w: AIPN Wr 07/324, k. 531; Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za II kwartał 1961 roku z 22.06.1961, w: AIPN Wr 07/324, k. 556; Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za III kwartał 1961 roku z 23.09.1961, w: AIPN Wr 07/324, k. 566, 575.; Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za IV kwartał 1961 roku z 22.12.1961, w: AIPN Wr 07/324, k. 596, 598; Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za I kwartał 1962 roku z 23.03.1962 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 638. Sprawozdanie z pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa KPMO w Koźlu za II kwartał 1962 roku z 23.06.1962, w: AIPN Wr 07/324, k. 654.
42. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za II kwartał 1959 roku z 23.06.1959 roku, w: AIPN Wr 07/324, k. 352; Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku z 22.12.1959 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 264.
43. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za IV kwartał 1959 roku z 22.12.1959 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 264.
44. Zob. Tamże.
45. Zob. Sprawozdanie z pracy operacyjnej SB KPMO w Koźlu za II kwartał 1960 roku z 24.06.1960 roku, w: AIPN Wr 07/325, k. 302.
46. Zob. Tamże.
47. Zob. Tamże.
49. Plan pracy operacyjnej SB w Koźlu na 1966 rok w doniesieniu do OO. Oblatów w Kędzierzynie z 15.02.1966 roku, w: AIPN BU 0639/55, t. 2, k. 198.
49. Niektóre nazwiska pojawiają się w podpisywanych dokumentach z tego okresu, sporządzonych przez SB i Wydział ds. Wyznań. Por. Paweł Piotrowski [red.], Aparat Bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2: 1956-1975, Warszawa 2006, s. 119-123.